Bir kültür yapısı olarak Osmanlı dönemi kütüphane yapılarının 16.cı yüzyıl’ın (yy) ikinci yarısına kadar bağımsız bir binada hizmet vermediği görülmektedir. 18. yy’ da Osmanlı dönemi İstanbul kütüphaneleri hakkında hazırlanan bu çalışma, ilgili döneme ait kütüphanelerin kuruluş tarihçesi, mekansal plan şeması, çevresiyle olan ilişkisi ve günümüzdeki mevcut durumunun araştırılmasını içermektedir.
Osmanlı kütüphane mimarisi, 17.ci yüzyılın ortalarından sonra, bir külliyenin parçası veya tam bağımsız binalar ile başlamıştır. İstanbul’un ilk bağımsız kütüphanesi, Köprülü Kütüphanesi (1661)’dir. Planlara baktığımız zaman, okuma odaları ya da salonlar, dörtgen mekanlar olarak resmedilmiş, genel olarak kare planlı çizimler yapılmıştır. Kitap deposu olan mekanlar, okuma salonuna ilave edilmiştir. Planda duvarlar kalın, bazen de çift olarak yapılmaktadır. Işık için pencereler açılmakta ve de tepe pencereleri ile üstten havalandırma ve aydınlatılma yapıldığı görülmektedir. Kütüphaneler, güneş battığında kapatılacağı için ayrı bir aydınlatma sistemine ihtiyaç duyulmamıştır. Dış cephede taş-tuğla örgülü duvarlar kendiliğinden renkli bir dekorasyon çizerken; iç mimari olarak yapı süslemede daha zengindir. Çini duvar lambrileri ve kubbe içi kalem işleri desen ve renkleri, iç mekana renklilik ve süsleme getirmektedir (Ünsal, 1984: 97-98).
Bağımsız bir yapıda İstanbul’da kurulmuş 18.yy Osmanlı dönemi kütüphane yapıları, ayrık yapılar ve camide bitişik düzende olmak üzere iki gruba ayrılabilir (Ünsal, 1984: 98). Ayrık kütüphane yapıları plan tiplerine göre seçilen beş örnek üzerinden; camiye bitişik düzen plan tipi seçilen bir örnek üzerinden incelenmiştir. Çalışmada adı geçen kütüphane yapıları: Hekimoğlu Ali Paşa Kütüphanesi, Koca Ragıp Paşa Kütüphanesi, Şehit Ali Paşa Kütüphanesi, III. Ahmet Kütüphanesi ve Atıf Efendi Kütüphanesi; camiye bitişik düzen kütüphane yapısı örneği olarak Ayasofya I. Mahmut Kütüphanesi’dir.
Anahtar Kelimeler: Kütüphane mimarisi, 18.yüzyıl, Osmanlı, İstanbul
|
