BİLDİRİLER

BİLDİRİ DETAY

İbrahim YILMAZ
BURSA HİSAR İÇİ TARİHİ DOKU KORUMA ÇALIŞMALARINDA AŞAMALAR ANALİZLER VE SORUNLAR
 
Giriş: Bursa MÖ. 232 yılında, günümüzde Hisar içi olarak adlandırılan bölgede kurulmuştur. Şehir, Bitinyalılar tarafından ünlü Kartacalı komutan Hanibalin çizdiği plan ve bilgiler ışığında inşa edilmiştir. MS. 1. Yüzyılda Romalıların eline geçen şehir imar edilmiş (97-111) kentte forum, agora, mermer sütunlu yollar ve hamamlar yapılmıştır. Bizans (M.S 395 sonrası) döneminde, 13. yüzyıla kadar geçen sürede Bursa, bir kentten öteye sınır kalesi statüsünde kalmıştır. Osmanlılar tarafından 1326 yılında fethedilen kent, başkent yapılmış ve Hisar içinde cami, medrese, hamam gibi kamuya ait ilk binalarla birlikte Osmanlı dönemine özgü Bursa evleri olarak adlandırılan sivil mimarlık örneği konut yapıları inşa edilmiştir. Ancak, bu düzeyde önemli bir tarihi geçmişe sahip olan Hisar içi, günümüze özgün dokusundan oldukça uzaklaşarak gelmiştir. Bozulma günümüzde de devam etmektedir. Tarihi doku içinde yer alan bazı anıt yapılar yok olmuş, camiler dışında ayakta kalan diğerleri ise harap durumdadır. Diğer yandan, sivil mimarlık örneği yapıların çoğu da yıkılıp yerine betonarme tarzda çok katlı binalar yapılmıştır. Az sayıda kalan sivil mimarlık örneği yapı ise, bakımsızlıktan dolayı yok olma tehlikesiyle karşı karşıyadır. Zengin yer altı ve yer üstü arşivine sahip, adeta açık hava müzesi niteliğindeki bu tarihsel mekanda korumaya yönelik müdahaleler gerçekleştirilmediği takdirde, yakın gelecekte Hisar içindeki tarihi dokunun ve özgün eserlerin tamamen yok olacağı açıktır. Amaç: Bu çalışmada, Hisar içinin sahip olduğu tarihi ve kültürel değerlerin korunması ve gelecek kuşaklara özgün özellikleriyle aktarılması amacıyla gerçekleştirilecek koruma projesinde esas alınması gerekli tespitler, analizler ve aşamaların belirlenmesi hedeflenmiştir. Bu kapsamda ortaya çıkacak sorunlarda tartışılmıştır. Kapsam: Yapılan bu çalışmanın çerçevesini, Bursa’nın ilk yerleşim yeri ve önemli tarihi bölgesi olan Hisar içi oluşturmaktadır. Sınırlılıklar: Koruma çalışmaları, proje ve uygulama çalışmaları olarak temelde ikiye ayrılmaktadır. Bu çalışma, proje aşamasında ele alınması gerekli işlemlerin, ilkelerin, hedeflerin ve alt aşamaların belirlenmesi ile sınırlı tutulmuştur. Yöntem: Çalışmada, alan içinde yer alan tüm sokaklar, sivil mimarlık örneği ve diğer konut yapıları ile anıt yapılar yerinde incelenmiş, daha önce belirlenen ilkeler ve hedefler doğrultusunda analizleri yapılarak koruma ölçeğinde değerlendirilmiştir. Ayrıca, alanda sağlıklaştırma yapılacak sokaklar belirlenerek, bu sokaklar üzerindeki tüm yapıların rölöveleri çıkartılmış, tarihi dokuya uygun sokak ve bina sağlıklaştırma projeleri renklendirme paftalarıyla birlikte hazırlanmıştır. Bulgular: Hisar içi tarihi ve kültürel değerlerini koruma projesi kapsamında, belirlenen hedeflere yönelik olarak ele alınan tespitler, analizler ve çalışma aşamaları aşağıdaki gibi çıkartılmıştır. A. Tespitler;  Turizm ihtiyaçlarının belirlenmesi,  Yaşamsal ihtiyaçların belirlenmesi,  Fiziksel, sosyo-ekonomik ve kültürel sorunların belirlenmesi,  Arkeolojik sit verilerinin güncellenmesi,  Özgün işlevli kullanım ile yeniden işlevlendirilerek kullanılacak yapılara yönelik tercihli alanların belirlenmesi. B. Analizler;  Niteliksel analizler,  Tarihsel analizler,  Sokak ve yapı analizleri,  Mülkiyet analizleri  Ulaşım (Otopark, yayalaştırma ) analizleri,  Diğer fonksiyonel analizler. C. Nitelik Artırıcı İlave Fonksiyonlar;  Müzeler,  Tarih temalı yiyecek, içecek mekanları ile park ve dinlenme alanları,  Müzik okulu,  Malzeme analizleri laboratuarı,  Mimari Restorasyon Meslek Yüksek Okulu,  Mimarlık Fakültesi veya restorasyon yüksek lisans programı merkezi.  Bursa tarih araştırmaları enstitüsü merkezi,  Osmanlı bilimi araştırmaları dergisi merkezi kurulması. D. Proje Aşamaları “Hisariçi tarihi dokunun korunması ve yaşatılması projesi” nin 2 aşamada gerçekleştirilmesi ön görülmüştür. Bu aşamalar aşağıda belirlenmiştir. 1. Aşama; Kavramsal Proje Kavramsal proje, diğer alt projelerin birleştiği üst proje niteliğindedir. Bu proje, yukarıda açıklanan tespit ve analizlere dayalı olarak, tarihi dokunun korunmasına yönelik; sokak sağlıklaştırma, ulaşım, yayalaştırma, otopark düzenlemeleri, müze ve tarih temalı alanlar, yiyecek, içecek, dinlenme alanlarının düzenlenmesi, turizme yönelik yeniden işlevlendirilerek kullanılacak yapıları kapsayan tercihli alanlar ile yaşamsal alanların belirlenmesini içeren alt projelere veri oluşturacak tasarım projesidir. 2. Aşama; Üst Projeler 2.a. Sokak Sağlıklaştırma Projeleri Günümüzde Hisar tarihi kentsel dokusu içinde, ayakta olanlarla birlikte var olduğu bilinen ancak yerinde olmayan 250 kadar sivil mimarlık örneği ahşap konut bulunmaktadır. Bu konutlar genellikle 19.yy’a aittir. Konutların küçük bir kısmı korunarak özgün işleviyle kullanılırken, bazı önemli konutlar ise bakımsızlıktan dolayı kullanılmayacak düzeyde harap durumdadır. Sokak sağlıklaştırma projelerinde; a- Yok olmaya yüz tutmuş tarihi dokunun özgün özellikleriyle ortaya çıkartılması, özgün öğeleriyle birlikte geleneksel sokak dokusunun oluşturulması, b- Tarihsel dokuyu bozan aykırı binaların kaldırılması ya da dokuyla uyum sağlar hale getirilmesi için gerekli cephe düzenleme çalışmalarının yapılması, c- Geleneksel dokuyla uyum sağlaması mümkün olmayan yapıların ve eklerinin kaldırılarak, bunların yerinde daha önce var olduğu bilinen tarihi evlerin, arşiv araştırması sonucu elde edilecek bulgular ışığında rekonstrüksiyon yöntemiyle inşa edilerek tarihi dokunun sürekliliğine katkı sağlanması, d- Tarihi doku içerisinde bulunan Osmanlı dönemi tescilli sivil mimarlık örneği yapıların gerekli bakım ve onarımları yapılarak, bir tarih belgesi olarak bu yapıların yaşamlarını sürdürmelerinin sağlanması hedeflenmiştir. Bu aşamada, öncelikli olarak özgün konutların daha yoğun bulunduğu Oruçbey, Kaleboyu, Güranlı ve Dolaplı Sokaklarında sağlıklaştırma yapılması ön görülmüştür. 2.b. Ulaşım Analizleri Projesi Bu aşamada, Hisar içinin araç trafiğine kapatılarak yayalaştırılması, gezinti yolu güzergahlarının belirlenmesi, günlük kullanıma imkan verecek küçük araç otopark yerleri ile tur otobüslerinin park edebileceği açık ve kapalı otopark yerlerinin kavramsal projeye uygun nitelikte hazırlanacak analiz projelerini içermektedir. 2.c. Ticaret, Müze Ve Tarih Temalı Alanları İçeren Projeler Bu aşama, önemli bazı sivil mimarlık örneği tarihi yapıların, üst projede belirlenen yerlerde müze, enformasyon merkezi, dinlenme, kafeterya, yemek-içme gibi işlevsel düzenlemelerle yeniden kullanımını sağlayacak mimari planlar hazırlanması ön görülmüştür. Diğer yandan, Hisar içi tarihi dokunun korunması çalışmalarında ortaya çıkabilecek en önemli sorunların başında, projenin yürütücüsü olan yerel yönetimlerce karşılanması gerekli kamulaştırma maliyetlerinin yüksekliği, koruma uygulama çalışmalarındaki yapım maliyetlerinin karşılanabilmesi gibi finansal sorunlar gelmektedir. Sonuç: Antik Prusia kentinin surlarla sınırları belirlenmiş olan Hisar içi bölgesi, kentin içinde kalmış kent hafızasının somutlaştığı ve kentin arkeolojik geçmişinin tanımlandığı tarihi bir alandır. Hisar bölgesi 3.derece arkeolojik sit alanı olarak mahalleliler tarafından kullanılan bir yer olup, hem kültürel mirası barındıran, hem de tarihsel bellek içeriğiyle kullanılabilecek rekreatif alan olarak tasarlanması ve değerlendirilmesi gereken bölgedir. Finansal sorunların ivedilikle çözüme kavuşturularak, Hisar içi tarihi dokusunun korunması amacıyla hazırlanan koruma projelerine uygun, belirlenen hedefler doğrultusunda denetlenebilir titiz süreçlerin kullanımıyla uygulama çalışmaları gerçekleştirilmelidir. Bu sayede, Hisar içinin tarihi dokusu ile doku içinde yer alan anıtsal ve sivil mimarlık örneği yapıların fiziki ölçekte korunması yanında, bu alanın tarihi, turistik ve ticaret özellikleriyle birlikte gece-gündüz yaşayan bir kent mekanı olarak kullanılması mümkün hale gelecektir.

Anahtar Kelimeler: Bursa, Hisar İçi, Koruma, Restorasyon, Sokak Sağlıklaştırma



 


Keywords: