Giriş: Günümüzde kütüphaneler, sağladığı öğrenme ve sosyalleşme olanaklarıyla kamusal ilişkilere zemin oluşturmakta, bu yönüyle kentlerin yaşama mekanı olarak nitelendirilmektedir. Güncel gereksinimler doğrultusunda tasarlanan kütüphaneler, ulaşılabilir girişleri, farklı öğrenme tercihlerine uygun esnek çalışma ortamı ve sosyal kullanım olanaklarıyla, geçmiş dönemdeki örneklerden farklılık taşımaktadır. Çocuk kütüphaneleri, belirtilen niteliklere sahip halk kütüphanelerinin temel bölümlerinden biridir. Çocuk kullanıcıları kütüphaneye çekebilmek, aslında yetişkinlerin ve ailelerin kütüphaneye gelmesi için neden oluşturması açısından da önem taşımaktadır. Çocuk kütüphanelerinin, bilgiye ulaşmayı eğlenceli hale getirebilmesi ve çocuklar tarafından sevilen bir ortam oluşturması beklenmektedir. Amaç: Bu kapsamda çalışmada, çocuk kütüphanelerinin tasarımında önem verilmesi gereken temel ilkeleri belirleyebilmek amaçlanmaktadır. Yöntem: Değerlendirme kapsamında, literatür incelemesi yöntemiyle çocuk kütüphanelerindeki kullanım olanakları ve mekânsal gereksinimler araştırılmaktadır. Bulgular: Çocuk kütüphanelerine, halk kütüphanesi içerisinde bir bölüm olarak yer verilmesi çocukların toplumsal yaşamın bir parçası olduklarını hissetmesi açısından yararlı görülmektedir. Bu ilişkinin başarılı bir şekilde kurulması için, çocuk bölümünün kütüphane içerisinde tanımlı hale getirilmesine ve konumunun belirlenmesine yönelik değerlendirmelerin gerçekleştirilmesi gerekmektedir. Çocuk bölümü, kütüphanenin genel mimari karakteriyle uyumlu ve her yaşta çocuğa çekici gelecek bir etki yaratabilmek hedefiyle tasarlanmalıdır. Çocuklara ayrılan bölüm, kütüphane içerisinde okunabilir olmalı ve çocuklarda aidiyet duygusu uyandırabilmelidir. Çocuk kütüphanesinin, giriş holünden görülebilir konumda yer alması ya da farklı katta olması halinde, düşey sirkülasyonun girişten algılanabilir bir bölümde planlanması sağlanabilmelidir. Çocuk kütüphanelerinin son yıllarda, hikaye anlatımları, okuma etkinlikleri, ev ödevi çalışmaları, farklı teknolojik kaynaklara erişim gibi çeşitli işlevler sunarak, geçmiş dönemlere oranla daha aktif kullanıldıkları belirtilmektedir. Bu açıdan kütüphanelerde bebeklik döneminden itibaren farklı yaş gruplarına yönelik, çeşitli aktivite ve okuma mekanlarının düzenlenmesine önem verilmektedir. Çocuk kütüphanesindeki kullanım alanlarının, işlevsel alt bölümler olarak düzenlenmesi uygun görülmektedir. Kütüphane içerisinde zonlar oluşturmanın, çocuklar arasında işbirlikçi davranışın ve olumlu sosyal ilişkilerin kurulmasını desteklediği belirtilmektedir. Bu açıdan, kullanılan mobilyaların da çocukların sosyalleşmesine olanak verebilmesi, esnek kullanabilir olması gerektiği vurgulanmaktadır. Çocuk kütüphanesi içerisindeki alt bölümlerin tasarımında geçirgenlik sağlanmasına önem verilmelidir. Bölümler arasındaki ayrımın, çocukların görebileceği yükseklikte, yetişkin gözetimine engel oluşturmayan ancak çocukların mahremiyet gereksinimine de olanak verecek çözümlerle sağlanabilmesi önem taşımaktadır. Çocukların kütüphaneyi genel olarak bir yetişkin ile birlikte bireysel, ya da okul gezileriyle grup olarak kullandığı dikkate alınarak mekanların planlanması gerekmektedir. Bu bağlamda, kütüphanenin okul gezisiyle aynı anda gelen yaklaşık otuz çocuğun hikaye dinlemesi, özel bir çalışmaya ya da bir grup çalışmasına katılması için uygun koşullar sunabilmesi beklenmektedir. Ayrıca, çocuğun yetişkin ile birlikte geldiği durumlar düşünülerek, bebek arabalarının bırakılması, yetişkinlerin beklemesi, mobilyalarda çocuk ve yetişkinin birlikte kullanımına olanak verilmesi gibi gereksinimler tasarım sürecinde dikkate alınmalıdır. Çocukların kütüphane materyallerini tanıması açısından renklerden, sembollerden ya da yüksekliklerde değişimlerden yararlanılması gerekmektedir. Kütüphanede, çocuklara bilgi ve iletişim teknolojilerinde seçenekler sunulması ve bu açıdan kullanım esnekliği sağlayan mekansal düzenlemelere yer verilmesi önem taşımaktadır. Çocuk kütüphanelerinde mekânsal olanakların geliştirilmesi ve kullanımın desteklenmesi açısından, çalışmada önemi belirtilen konular kapsamında başarılı çözümlere ulaşabilmek için, tasarım süreçlerinde mevcut ve potansiyel kullanıcıların katılımına olanak yaratılması gerektiği de vurgulanmaktadır. Sonuç: Kütüphanelerin çocukluk döneminden itibaren aktif olarak kullanımının sağlanması, toplumda kütüphane kullanım alışkanlığın oluşumu üzerinde önemli bir etki oluşturmaktadır. Bu çerçevede, çocuklara farklı öğrenme deneyimleri ve sosyalleşme olanakları sunan kütüphanelerin geliştirilmesi açısından, çocuk kütüphanesi tasarımı özel bir konu alanı olarak değerlendirilmelidir.
Anahtar Kelimeler: Kütüphane mimarisi, çocuk kütüphanesi işlevleri, çocuk kütüphanesi tasarımı
|
