Öz: Giriş: Dünya nüfusunun artması, teknolojideki gelişmelere paralel olarak enerji ihtiyacının artmasına neden olmaktadır. Dünyada enerji ihtiyacının büyük bir kısmı fosil yakıtlı enerji kaynaklarından karşılanmaktadır. Fosil yakıtlı enerji kaynaklarının tükenebilir olması ve özellikle çevreye saldıkları karbondioksit ve atıkların zararlı olması nedeniyle, ülkeler bu enerji kaynaklarına alternatif olarak çevre dostu ve sürdürülebilir olan yenilenebilir enerji kaynaklarına yönelmişlerdir. Yenilenebilir enerji kaynakları; güneş enerjisi, rüzgâr enerjisi, hidroelektrik enerji, jeotermal enerji, biyokütle enerjisi, hidrojen enerjisi ve dalga enerjisidir. Dünyanın yaklaşık dörtte üçünün sularla kaplı olması dünya ülkelerinin dikkatini dalga enerjisine yöneltmiştir. Dünyanın dalga enerji potansiyeli yaklaşık 32000 TWh/yıl olduğu dikkate alınırsa, bu potansiyelin değerlendirilmesi gerektiği açıkça görülmektedir. Denizlerin her gün milyonlarca kez dalga hareketini tekrarlaması sonucu doğru yer ve teknolojik sistemler kullanılarak deniz ve okyanus dalgalarından elektrik enerjisi üretimi yapılmaktadır. Türkiye’nin 2017 Kasım ayı sonu itibariyle elektrik enerjisi üretimi 264.87 TWh’ tir. Fosil yakıtlı enerji kaynaklarının üretimdeki payı % 71.4 ve yenilenebilir enerji kaynakların payı % 28.6’dır. Yenilenebilir enerji kaynaklarının elektrik üretimine katkısı; % 20.1 ile hidroelektrik santrallerden, % 5.9 ile rüzgar enerjisinden, % 0.1 ile güneş enerjisinden, % 1.8 ile jeotermal enerjiden ve % 0.7 ile biyokütle enerjisinden sağlanmaktadır ve dalga enerjisi potansiyeli olmasına rağmen bu enerji türünden elektrik üretimi henüz yaygınlaşmamıştır. Amaç: Türkiye’nin üç tarafı sularla çevrilidir ve Marmara Denizi dışında sahil uzunluğu yaklaşık 8200 km’dir. Balıkçılık, turizm ve askeri tesisler nedeniyle elektrik enerjisi üretimi için bunun yalnızca 1/5’ i kullanılabilir ise de dalga enerjisi potansiyeli Türkiye için yaklaşık 18 TWh/yıl düzeyindedir. Yıllık dalga enerjisi potansiyeli dikkate alındığında ülkemiz denizlerinin hepsine dalga santrali kurulması mümkündür. Ancak kurulum yeri seçilirken bir takım kriterleri göz önünde bulundurmak gerekir. Bu çalışmada Karadeniz sahillerine kurulabilecek bir dalga enerji santrali için en uygun kurulum yerinin tespit edilmesi amaçlanmıştır. Kapsam: Karadeniz bölgesinde yer alan 5 şehir (Sinop, Samsun, Trabzon, Ordu ve Giresun) arasından dalga enerji santrali kurulabilecek en uygun yer tespit edilmeye çalışılmıştır. Sınırlıklar: Turizm potansiyelinin olduğu bölgelerde ve kamu mülklerinin olduğu yerlerde santral kurulması sakıncalı olmaktadır. Ayrıca, deniz dalgalarının sürekli ve düzensiz hareketlerinden dolayı dalga enerjisi potansiyelinin belirlenmesinde sınırlılıklar bulunmaktadır. Yöntem: Dalga enerjisinden sürdürülebilir ve ekonomik enerji üretiminin sağlanabilmesi için santralin kurulum yerinin seçimi çok önemlidir. Bu amaçla, Karadeniz Bölgesi’nde bulunan Sinop, Samsun, Ordu, Giresun ve Trabzon illerinden birine kurulacak dalga enerjisi santrali kurulum yeri seçimi için çok kriterli bir karar verme yapısı oluşturulmuştur. Karadeniz bölgesinde bulunan bu illerin seçilmesinin nedenleri; dalga enerjisi potansiyelinin yüksek olması, bu illerin sanayi bölgesine sahip olması nedeniyle kurulumu aşamasında malzeme temini ve eleman ihtiyacının rahatlıkla karşılanabilmesi, sahip oldukları limanlar sayesinde istenilen yerde dalga enerjisi santralinin kurulumu ve naklinin kolaylıkla sağlanabilmesi, nüfus yoğunluğunun kıyı şeridine yakın yerlerde yoğun olması ve sanayi bölgesi olması nedeniyle müşteri potansiyelinin çok olması gibi etkenlerdir. Çok kriterli karar verme yöntemi olarak ANP (Analytic Network Process) yöntemi seçilmiştir. ANP yönteminde kullanılacak ana kriterler; teknik kriterler (dalga yüksekliği, dalga periyodu, rüzgar hızı), ekonomik kriterler (tesisinin kurulacağı yerin maliyeti, iş gücü maliyeti ve enerji iletim maliyeti), konum kriterleri (erişilebilirlik, deniz zemini, doğal afet etkisi) ve çevresel kriterler (deniz ekosistemine, çevre kirliliğine, manzara kirliliğine ve sosyo-kültüre etki) olarak belirlenmiştir. Dalga enerjisi santrali için en uygun yer seçimini etkileyen bu kriterlerin birbirlerine göre ilişkileri 3 uzman kişi tarafından değerlendirilmiş ve Super Decisions 3.0 programı yardımıyla kriterler arası bağlantılar, içsel ve dışsal bağımlılıklar, geri bildirimler yapılarak bir ağ yapısı oluşturulmuştur. Hesaplamalar, teknik raporlar ve literatürden elde edilen sayısal verilerle bazı kriterlerin değerleri elde edilmiş ve ikili karşılaştırmalar için kullanılmıştır. Sayısal verisi elde edilemeyen bazı kriterlerin ikili karşılaştırmaları için 3 uzman kişinin görüşleri doğrultusunda sezgisel değerlendirmeler yapılmıştır. Bulgular: Yapılan ikili karşılaştırma değerlendirmeleri Super Decisions 3.0 programına girilmiş ve tüm ikili karşılaştırma matrislerinin tutarlılık analizleri yapılarak tutarlılık oranları hesaplanmıştır. Super Decisions 3.0 programına verilerin aktarılmasından sonra sırasıyla ağırlıklandırılmamış süpermatris, ağırlıklandırılmış süpermatris ve limit matris elde edilmiştir. Daha sonra modelde yer alan kriterlerin öncelik değerleri elde edilmiştir. Dalga enerjisi santrali kuruluş yeri seçimi modeli için, en önemli kriterin 0.400 öncelik değeri ile dalga yüksekliği kriteri olduğu tespit edilmiştir. Ana kriterler açısından baktığımızda teknik kriterlerden dalga yüksekliği, ekonomik kriterlerden tesisin kurulacağı yer, çevresel kriterlerden manzara kirliliği ve konum kriterlerinden erişilebilirlik en önemli alt kriterler olarak tespit edilmiştir. Sonuç: Karadeniz Bölgesinde kurulacak dalga enerji santrali için “Sinop”, % 23.12 öncelik değeriyle ilk sırada yer almıştır. Diğer alternatif yerlerden, “Ordu” % 22.04 öncelik değeri ile ikinci ve “Samsun” % 20.69 öncelik değeri ile üçüncü sırada yer almıştır. Öncelik değerlerine bakıldığında “Trabzon”, alternatif kuruluş yeri için en son tercih edilebilecek yer olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu sonuca göre dalga enerjisi santrali için en uygun kuruluş yerinin alternatifler arasından “Sinop” olduğu tespit edilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Yenilenebilir Enerji, Dalga Enerjisi, Çok Kriterli Karar Verme, ANP.
|
