Öz:Giriş: Toplumun tüm bireylerinin eşit kullanımına açık olması gereken kent meydanlarında, kimi kullanıcı gruplarının paylaşımda sorunlar yaşadığı ve bu grubun çoğunlukla engelli bireylerden oluştuğu gözlemlenmektedir. Toplum olmanın gereklerinden biri bireylerin birlikte yaşayabilmeleridir. Toplumsal yaşama tam katılım ise, yapılı fiziksel çevrenin toplumun tüm fertlerinin kullanımına uygun olarak düzenlenmesiyle mümkün olabilir. Bu doğrultuda yaşamın tüm alanlarındaki hak ve hizmetlere ulaşabilmek ve bunlardan yararlanabilmek anlamına gelen “erişilebilirlik” kavramı ortaya çıkmıştır. Bu kavramın gelişmesi sonucunda ise, kentlerin planlanmasında evrensel tasarım yaklaşımı benimsenmiştir. Bu yaklaşım “herkes için tasarım” anlayışını getirmekte ve kentin yaşam alanlarının bireyleri ayrıştırıcı değil, bütünleştirici tasarımlarla yapılandırılmasının gerekliliğini vurgulamaktadır. Amaç: Bu çalışmada kentlerin önemli odak noktaları olan meydanların engelli bireyler tarafından kullanımı, evrensel tasarım ilkeleri doğrultusunda değerlendirilerek tespit edilen sorunlara yönelik yeni tasarım önerileri ile çözüm getirilmesi hedeflenmektedir. Kapsam: Yapılan bu araştırma Sakarya İli, Arifiye İlçesinde yer alan Arifiye Meydanının yedi adet evrensel tasarım kriteri doğrultusunda görsel analizlerle değerlendirilmesinden oluşmaktadır. Sınırlıklar: Bu örnek araştırma tek bir meydanla sınırlandırılmış olup, çalışmanın mevcut yapılı farklı kamusal alanlarda yinelenebilmesi söz konusudur. Yöntem: Araştırma yöntemine yaklaşım öncelikle çalışma yapılacak kent meydanının belirlenmesi ve yapılı alandaki eksikliklerin görsel analizler ile tespit edilmesi şeklinde olmuştur. Bu doğrultuda 1999 depreminden sonra hızlı kentsel gelişimin yaşandığı Sakarya, örnek il olarak ele alınmıştır. Sakarya’daki ilçe nüfus yoğunlukları en fazla olan beş ilçe tespit edilmiştir. Bu ilçelerde yer alan yüz ölçümü en büyük meydanlarda haftalık/günlük kullanım yoğunlukları canlı gözlem metodu ile ölçülmüştür. Sürekli yoğunluğun en fazla olduğu Arifiye Meydanı çalışma alanı olarak seçilerek evrensel tasarım kriterleri doğrultusunda değerlendirilmiştir. Bulgular: Mevcut yapılı alan tasarımının değerlendirilmesinde yedi temel evrensel tasarım prensibi ele alınarak, alt değerlendirme ölçütleri belirlenmiş ve Arifiye Meydanının bu ölçütlere uygunluğu araştırılmıştır. İlk değerlendirme kriteri olan “Eşit kullanım prensibi” doğrultusunda, alanda tüm kullanıcılar için ayrımsız/eş değerde bir sirkülasyon alanı tasarlanmadığı belirlenmiştir. Kılavuz izlerinin eksik ve yanlış uygulanması, eski ve bozulmuş yer döşemeleri, rampa eğimlerindeki yanlışlıklar alandaki eşit kullanım olanaklarının yetersizliğini ortaya koymuştur. İkinci değerlendirme kriteri olan “Kullanımda esneklik prensibi” doğrultusunda yapılan incelemede, sesli uyarı sistemlerinin ve dokunsal yüzeylerin eksikliği tespit edilmiştir. Üçüncü olarak; alanın “Basit ve sezgisel kullanım”ı değerlendirilerek, bireylerin farklı duyularına hitap edebilecek tasarımların eksikliği görülmüştür. Dördüncü prensip olan “Algılanabilir bilgilendirme” tasarımı konusunda alanda farklı anlatım (görsel, işitsel, dokunsal) teknikleri eksiktir. Beşinci olarak “Tasarımda hata payı” kriteri değerlendirildiğinde alandaki mevcut elemanların çevresinde oluşabilecek tehlikelere karşı uyarı ve koruma tedbirlerinin yer almadığı görülmüştür. Altıncı kriter olan “Düşük fiziksel güç harcanması” değerlendirildiğinde alanda uzun süreli fiziksel güç harcanımını azaltacak tasarımların mevcut olmadığı tespit edilmiştir. Yedinci ve son olarak “Yaklaşım ve kullanım için boyut ve mekan sağlanması” kriteri incelenmiş ve meydanda bulunan ögelerin farklı fiziksel özellikteki bireylerin kullanımına cevap verecek nitelikte olduğu görülmüştür. Sonuç: Kentler için “erişilebilirlik” olgusu; farklı fiziksel özelliklere sahip bireylerin bir arada veya bağımsız, özgür, güvenli ve konforlu bir şekilde kenti yaşayabilecekleri alanların varlığı olarak tanımlanabilir. Kentlerin yaşanabilirliği kentin toplum içindeki tüm gruplara eşit ve uygun şekilde hizmet etmesi ile doğru orantılıdır. Erişilebilirlik olgusu değerlendirildiğinde, kentin yaşam alanlarının toplumu oluşturan bireyleri ayrıştırıcı değil, bütünleştirici ve evrensel tasarım kriterleri doğrultusunda yapılandırılmasının gerekliliği ortaya çıkmaktadır. Bu noktada özellikle engelli bireylerin karşılaştıkları sosyal ve fiziksel sorunlar karşısında her kademedeki yönetim birimlerinin, farklı meslek gruplarının çözüm üretme zorunluluğu taşımaları, ayrıca herkes için eşit, erişilebilir tasarımlar tercih edilmesi yönünde kamuoyunun bilinçlendirilmesinin sağlanmasının gerekli olduğu düşünülmektedir.
Anahtar Kelimeler : Erişilebilirlik, Evrensel tasarım, Engelli bireyler, Kent meydanları.
Yazar Notu: Bu çalışma Dr. Öğr. Üyesi Gülferah ÇORAPÇIOĞLU tarafından danışmanlığı yapılan İstanbul Arel Üniversitesi, Mühendislik-Mimarlık Fakültesi, “Fen Bilimleri Enstitüsü”nde yapılmakta olan Buse FAZLIOĞLU “Erişilebilirlik ve Kent Meydanları” Konu Başlıklı, Yüksek Lisans Tez çalışmasından türetilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Erişilebilirlik, Evrensel tasarım, Engelli bireyler, Kent meydanları.
|
