Öz: Giriş: Sanayi devrimiyle birlikte başlayan teknolojik gelişmeler, hızlı kentleşme, bilinçsiz ve aşırı kaynak kullanımı çölleşme, ormansızlaşma, asit yağmurları, küresel ısınma, ozon tabakasının zarar görmesi gibi çevre sorunlarını beraberinde getirmiş ve iklim değişikliklerinin oluşmasına sebep olmuştur. Bu gelişmeler doğadaki ekolojik dengeye zarar vermiş ve geri dönüşü mümkün olmayan tahribatlara sebep olmuştur. Doğal çevrenin bu geri dönüşü olmayan tahribatlarını durdurması amacıyla da ‘sürdürülebilir mimarlık’ kavramı ortaya çıkmıştır. Sürdürülebilir mimarlık kavramı mevcut arazi ve iklim verilerini dikkate alan, yerel malzemeleri kullanan, yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımına öncelik tanıyan, binalarda tüketilen enerji miktarını en aza indirgemeyi amaçlamayan tasarım yaklaşımıdır. Mimarlık sonuç ürünü olan yapılar ve yapı endüstrisi, diğer faaliyet alanlarına kıyasla yerküredeki kaynakların büyük bölümünü tüketmekte ve yapı üretiminin daha ilk evrelerinde yapı alanına yapılan müdahalelerle birlikte ekolojik öğeleri değiştirmeye başlayarak çevre üzerinde olumsuz izler bırakmaktadır. Tüm bu olumsuz gelişmelere rağmen yapı sektörü ‘çevreye duyarlı tasarım’ yaklaşımı konusunda hala bilinçli davranmamakta ve bu duruma bağlı olarak da çevreye vermiş olduğu zararlı yaklaşımlara hızla devam etmektedir. Amaç: Bu doğrultuda çalışmadaki ana amaç, bulundukları yörenin iklim ve doğa koşullarına uygun çözümler üretmeleriyle ortaya çıkmış, sürdürülebilir mimarlık ve tasarım kriterlerine örnek teşkil eden geleneksel mimariden ipuçları yakalamak ve ortaya çıkarmaktır. Kapsam: Çalısma, geleneksel mimarinin özelliklerini ve sürdürülebilir tasarım kriterlerinin değerlendirilmesini kapsamaktadır. Sınırlılıklar: Çalışma kapsamı doğrultusunda geleneksel mimari özellikler barındıran Trabzon kentine ait sit alanlarından biri olan Akçaabat/Ortamahalle’deki geleneksel evler incelemeye alınmıştır. Yöntem: ‘Akçaabat Ortamahalle Evleri’ yerleşim organizasyonu, mekan organizasyonu, kütle organizasyonu ve cephe organizasyonu başlıkları altında analiz edilerek geleneksel evlerden öğretiler elde edilmeye çalışılmıştır. Bulgular: Seçilen evlerin yerleşim organizasyonu incelendiğinde evlerin ılıman-nemli iklim bölgesi özelliği gösteren alanlara uygun dağın üst bölgelerine doğru yerleştikleri, yapılar arası uzaklık durumu incelendiğinde evlerin birbirlerini gölgelemeyecek ve hava hareketini engellemeyecek şekilde ayrık yerleştikleri, güneş ışınımlarından optimum yararlanacak yönde yönlendirildikleri, nemli ve soğuk esen kuzey-kuzeybatı rüzgarlarından korunacak şekilde araziye yerleştikleri ve kullanılan bahçe duvarları ile birlikte rüzgarların yapı kabuğuna olan olumsuz etkilerinin azaltılmaya çalışıldığı tespit edilmiştir. Seçilen evlerin mekan organizasyonu incelendiğinde, iç mekanda istenmeyen ısı kayıp ve kazançları azaltmak için en sıcak olması gereken yaşama mekanlarının güneye yönlendirildikleri, evlerin orta bölümünde düzenlenen ve sofaya açılan merdiven kovası yardımıyla bina içerisinde; düzenlenen orta sofa aracılığıyla da mekanlar arasında doğal hava sirkülasyonunun sağlanmaya çalışıldığı, evlerin eğimli olan topoğrafya yapısına uyumlu olacak şekilde yerleşerek bodrum katların düzenlendiği, bodrum kat ile birlikte binadaki yaşama mekanlarının zeminden koparılarak zemin ile yaşama mekanları arasında tampon bölgenin oluşturulduğu ve bu tampon bölge yardımıyla da ısı kayıpların ve nemin önüne geçildiği görülmüştür. Seçilen evlerin kütle organizasyonu incelendiğinde evlerin formunda kompakt formlar yerine rüzgar etkilerinden yararlanmaya imkan tanıyan hareketliliğin ve girintinin çıkıntının olduğu, çatılarında ise yağmur yağışlarının görüldüğü bu bölgeye uygun olarak kırma çatı şeklinde çatı formunun düzenlendiği tespit edilmiştir. Seçilen evlerin cephe organizasyonu incelendiğinde bina girişlerinin soğuk rüzgar yönünde düzenlenmeyerek istenmeyen ısı kayıplarının azaltıldığı, güney ve doğu cephelerinin gelen güneş ışınımlarından daha fazla yararlanan cepheler olmaları nedeniyle evlerin güney ve doğu cephelerinde çok sayıda pencerelerin açıldığı ve güneşin ısıtıcı etkilerinden yararlanılmaya çalışıldığı, bazı mekanlarda da karşılıklı pencere boşlukları yardımıyla mekan içerisinde çapraz havalandırmaya imkan tanındığı tespit edilmiştir. Ayrıca evlerin malzeme özelliklerine bakıldığında ise evlerde bölgenin iklimine uygun yerel malzeme olan taş ve ahşabın kullanıldığı tespit edilmiştir. Sonuçlar: Yapılan çalışmalar doğrultusunda Akçaabat Ortamahalle geleneksel evlerinin sürdürülebilir mimarlığa örnek teşkil eden tasarım yaklaşımlarına sahip olduğu tespit edilmiştir. Evlerin arazi ve topoğrafya yapısına uyumlu olacak şekilde yerleştiği, yerin getirdiği iklimsel verileri dikkate aldığı, enerji korunumunu sağlamaya yönelik düzenlemelere sahip olduğu ve yerel malzemelerin kullanımına öncelik tanıdığı görülmüştür. Nesilden nesile aktarılarak günümüze kadar ulaşabilmeyi başarmış, deneme yanılma yöntemiyle ortaya çıkmış, basit çözümlerle çevre ve enerji tüketimi dengesini kurabilmiş bu geleneksel evler, çevre ve enerji kaynaklarının tükenmesi durumuna geldiğimiz bu dönemde yapı sektörüne sürdürülebilir mimarlık kapsamında kazandırdığı öğretilerle rehberlik etmektedir.
Anahtar Kelimeler: sürdürülebilirlik, ekoloji, enerji etkin mimarlık, geleneksel mimari, Akçaabat Ortamahalle Evleri
Anahtar Kelimeler: Anahtar Kelimeler: sürdürülebilirlik, ekoloji, enerji etkin mimarlık, geleneksel mimari, Akçaabat Ortamahalle Evleri
|
