Eğitim modelleri ve eğitim yapıları çocukluktan başlayarak, hayatın her aşamasında birey oluşumunu, karakteri, yanı sıra toplumsal yapıyı büyük ölçüde etkilemektedir. Bununla birlikte eğitim yapıları tasarımları da büyük önem taşımaktadır ve değişime hizmet eden önemli bir araç haline gelmiştir. Fakat günümüz kentlerinde, eğitim sistemleri toplumsal değişime ve dinamik öğrenci profillerine göre stabil kalmakta, eğitim yapıları da uzun yıllar boyunca değişmez tasarımlarıyla, teknolojiye ve değişime açık mekan olma özelliğini karşılamaktansa, aynı ve tek tip üretilen binalar halinde varlığını sürdürmektedir. Eğitim sistemlerinin genelinde var olan bu tekdüze yaklaşım, Finlandiya eğitim modeli önerisi ile kırılmış, eğitime farklı bir bakış açısı getirmeyi başarmıştır. 2000 yılından itibaren kullanılan bu öncü eğitim modeli ile birlikte öğrencilerin uluslararası sınavlarda başarılarının dramatik bir artış gösterdiği görülmektedir. Bu başarı grafiği, Finlandiya eğitim modelinin bütün dünya tarafından daha çok incelenmeye başlamasını sağlamıştır. Bu eğitim sisteminin temel ve en önemli ilkesi, eşitliktir. Eşitlik ilkesi, her kesimin eğitimden aynı oranda faydalanabilme imkanının yaratılmasını amaçlar. Eşitlik ilkesinin yanı sıra, bu modelin diğer sistemlerden farklı olmasının diğer bir çok nedeni bulunmaktadır. Her öğrencinin yeteneğine göre esnek program geliştirilmesi, okulun aynı zamanda bir kültür merkezi niteliğinde herkese açık şekilde çalışması, bulunduğu bölgeyi kültürel açıdan geliştirerek "her zaman ve herkes için" eğitim konseptleri ışığında düşünülerek kurgulanması, standartlaşmış belirli bir merkezden belirlenen müfredatın yanı sıra öğretmenlerin öğrencilerin ilgisine göre farklı ders işleme yöntemlerini kullanabilerek okullar arasında çeşitlilik sağlanabilmesi gibi karakteristik özellikler bu modeli günümüz koşullarında en başarılı sistem örneği haline getirmiştir. Bu şekilde daha verimli bir eğitim uygulanarak, öğrencilerin dinleyerek anlamanın yanında uygulayarak öğrenmesi, kendilerine vakit ayırması, temel derslerin yanında kültür ve sanat konularına da aşina olması ve okulu bir fabrika olarak görmektense bir yuva olarak görmeleri hedeflenmektedir. Bu ilkeler ve yeni eğitim sistemi doğrultusunda, eğitim yapıları da farklı bir karaktere bürünmüş, öğrencilere ve tüm kullanıcılara hitap eden tasarımların meydana çıkmasına olanak sağlamıştır. Amaç: Bu çalışmanın amacı, Finlandiya'nın örnek gösterilen güncel eğitim sisteminin, 60 yıl önce Türkiye'de kurulabildiğini göstermek aynı zamanda günümüz eğitim modeline örnek olacak atılımların benzerinin yarım asra yakın bir dönem öncesinde uygulandığının farkına varılmasını, benzer nitelikte gelişimlerin modern yorumuyla tekrar gün yüzüne çıkarılmasını sağlamaktır. Günümüz Finlandiya eğitim yapılarının modern mimari oluşumlarına benzer amaçlar doğrultusunda kurgulanan mekanların, köy enstitülerinde de oluşturulmaya çalışıldığını Finlandiya'da Saunalahti Okulu, Kalasatama Okulu ve Bakımevi, Kastelli Okulu ve Toplum Merkezi okulları, Türkiye'de ise Aksu, Gönen ve Çifteler Köy Enstitüleri mimari ve ilkesel özelliklerin karşılaştırılması yöntemiyle, kanıtlayarak, bir asır sonra Finlandiya'da oluşturulan sistemin ilkel halinin Türkiye'de oluşturulduğunu vurgulamak ve Türkiye'nin günümüz eğitim modeli geliştirme kapsamında bir örnek olarak sunmaktır. Kapsam: Çalışmanın kapsamı, Finlandiya eğitim modelinin, eğitim yapılarının mimari tasarımına etkisini Saunalahti Okulu, Kalasatama Okulu ve Bakımevi, Kastelli Okulu ve Toplum Merkezi okulları üzerinden ve köy enstitüleri eğitim modeli ve yerleşimlerinin mimari tasarımı ile arasındaki benzerliklerinin Aksu, Gönen ve Çifteler Köy Enstitüleri üzerinden ortaya çıkarılmasından oluşmaktadır. Sınırlıklar: Finlandiya'da kurulan her okulu araştırmanın çalışmaya bir katkı sağlayamayacağından dolayı araştırma, Finlandiya'da bu tasarım ilkelerini en iyi yansıtan Saunalahti Okulu, Kalasatama Okulu ve Bakımevi, Kastelli Okulu ve Toplum Merkezi okulları ve geçmiş belgelerde köy enstitüleri mimari yarışma sonuçlarına ve yerleşim planlarına ulaşmak her köy enstitüsü için mümkün olamadığı için Türkiye'de Aksu, Gönen ve Çifteler Köy Enstitüleri üzerinden yapılan araştırmalar arasında sınırlı tutulmuştur. Yöntem: Araştırma literatür taramasına dayalı olarak, örnekleme yoluyla, Finlandiya ve Türkiye'deki okul örnekleri seçilerek karşılaştırılmalı inceleme yöntemiyle incelenmiştir. Bulgular: Günümüzde tüm dünya tarafından örnek gösterilen Finlandiya eğitim sisteminin, geçmişe bakıldığında aslında Türkiye'nin çok da uzağında olmadığı ve hatta bir dönem çok benzer bir eğitim örneğiyle karşımıza köy enstitülerinde çıktığı görülmektedir. Döneminde kendi geçmişinde tatbik edilmiş ve kısa zaman sonra da siyasi sorunlar yüzünden kapatılmış olan köy enstitülerinin eğitim sistemi incelendiğinde, günümüz Finlandiya eğitim sistemiyle çok benzer ilkelere sahip olduğu dikkat çekmektedir. Köy enstitülerinin oluşturulmasındaki ilk etken, bulunduğu yerin kültürel düzeyini arttırması ve kültür merkezi şeklinde işlev görmesi ve köylü aydın oluşturulması fikrine dayanır. Enstitülerde halkın her tabakasının eşit eğitim imkanına sahip olma hakkı ön planda tutulmuş, bu şekilde o dönemde eğitim olanağı bulamayan köylüler için çok önemli bir eğitim kurumu haline gelmiştir. Farklı enstitüler bulunduğu yere özgü olarak kendi eğitim programlarını oluşturma hakkına sahiptir. Öğrenciler bu sistem içinde uygulayarak öğrenme süreciyle birlikte, aynı zamanda öğrenciler, öğretmenler, köy halkı bir arada kolektif üretimin bir parçası olarak okulun bir üretim alanı olmasını sağlar. Bu şekilde öğrenciler gerçek hayatta işleyişin nasıl olduğunu öğrenmekte ve meslek ehli haline gelebilmektedir. Bu gibi ilkeler göz önünde bulundurulduğunda Finlandiya eğitim sistemiyle çok benzer bir eğitim modeli oluşturulduğu görülmektedir. Köy enstitüleri yerleşim planlarında, bu tasarım ilkeleri doğrultusunda, içinde bulunduğu dönemde oluşan örneklere kıyasla farklı mimari tasarım oluşumları farkedilmektedir. 1940 ve 2000 yıllarında meydana gelen bu iki eğitim sistemi doğrultusunda tasarlanan eğitim yapıları da elbette ki birbiririnden oldukça farklı ve birbiriyle karşılaştırılamaz niteliktedir. Fakat, köy enstitüleri yerleşim planları ve Finlandiya eğitim yapıları tasarımı, mekan oluşumu ve yaratılmaya çalışan mekan algısı tasarımı sürecinde, eğitim modeli kapsamında dikkate alınan tasarım ilkeleri, okulları formal olarak birbirine benzer kılmasa bile oluşumlar içinde benzer mekan kurgusunun oluşturulması hedeflendiği görülmektedir. Finlandiya'da Saunalahti Okulu, Kalasatama Okulu ve Bakımevi, Kastelli Okulu ve Toplum Merkezi okulları, Türkiye'de ise Aksu, Gönen ve Çifteler Köy Enstitüleri mimari özellikleri incelendiğinde, sosyal mekanların merkezlerde konumlandırılarak ulaşılabilirliğin arttırılması, yerleşim doğrultusunda çevre halkın okula kolay ulaşımı sağlanması üzerinden tasarım yapılması, büyük ve hakim mekanlardan ziyade, çocuk ölçeğinde benimsenebilecek mekanların kurgulanması, transparan yüzey oranının arttırılarak kaliteli eğitim sağlanma amacı, atölye mekanları arttırılarak daha ayrışan kütleler halinde yapıya veya yerleşime entegre olması, Köy enstitüleri programında istenen bütün mekanların benzer şekilde Finlandiya okullarının programında da bulundurulması, açık alanların ön plana çıkarılarak kurgunun ona göre oluşturulması gibi mimari özellikler iki eğitim sisteminde de tasarım ilkelerinin formal olarak farklı şekilde icra edilse de, benzer sistemlerden ötürü ortak fikirde oluşturulduğunu göstermektedir. Sonuç: Günümüz Finlandiya eğitim yapılarının modern mimari oluşumlarına benzer amaçlar doğrultusunda kurgulanan mekanların, köy enstitülerinde de oluşturulmaya çalışıldığı Finlandiya'da Saunalahti Okulu, Kalasatama Okulu ve Bakımevi, Kastelli Okulu ve Toplum Merkezi okulları, Türkiye'de ise Aksu, Gönen ve Çifteler Köy Enstitüleri mimari ve ilkesel özellikleri özellikleri karşılaştırılarak, ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler: Eğitim, Mimari, Finlandiya Eğitim Modeli, Köy Enstitüsü

Keywords: