| |
Öz: Giriş: İş Sağlığı ve Güvenliği (İSG); İş yerlerinde işin yürütülmesi sırasında, çeşitli nedenlerden kaynaklanan sağlığa zarar verebilecek koşullardan korunmak amacıyla yapılan sistemli ve bilimsel çalışmalardır. İSG; tıbbın, tekniğin ve birçok bilim (fizik, kimya, mühendislik, sosyoloji, psikoloji, hukuk, sosyal politika vb.) dalının ilgi alanına giren çok sektörlü bir çalışma alanıdır (Bilir ve Yıldız, 2014). Türkiye’de İSG ile ilgili yasal düzenlemelerle ciddi çalışmalar yapılmasına rağmen iş kazası açısından Avrupa’da birinci, Dünyada ise üçüncü sıradadır. Ülkemizdeki iş kazalarını ve meslek hastalıklarını önlemek, sağlıklı ve güvenli iş yerleri oluşturmak için ülke genelinde İSG kültürünün yaygınlaştırılması büyük önem arz etmektedir. İSG bilinci oluşturmada ve bunu bir güvenlik kültürü haline getirmede bu konuda yapılacak lisansüstü eğitimlerin önemli rolü vardır. İSG sorunlarının anlaşılıp çözümlenmesinde, İSG kültürünün geliştirilmesinde ve geleceğe yönelik doğru eğitim planlamasının yapılmasında İSG araştırmalarının önemi her geçen gün artmaktadır. Bundan dolayı İSG alanında ne tür çalışmaların yapıldığı ya da yapılmadığı ve İSG disiplininin diğer disiplinler içindeki yerinin belirlenmesi İSG alanında yeni araştırma konusu seçiminde araştırmacılara yardımcı olacağı düşünülmektedir. Amaç: Türkiye’de 1978–2017 yılları arasında İSG konularında çalışılan lisansüstü tezlerin betimsel bir analizi yapılarak, çalışmaların farklı kriterlere göre nasıl bir dağılım gösterdiğini belirlemektir. Kapsam: Araştırmanın evrenini, Türkiye’deki üniversitelerde yapılmış olan lisansüstü tezleri, örneklemini ise İSG alanındaki yükseköğretim kurulu tez veri merkezinde bulunan, 2017 yılına kadar tamamlanmış tezler oluşturmaktadır. Yöntem: Çalışmamız retrospektif tipte, tanımlayıcı kayıt taraması çalışmasıdır. Tarama sürecinde Yüksek Öğretim Kurulunun Ulusal Tez Merkezi Veri Tabanı kullanılmıştır. YÖK tez arama sisteminde var olan lisansüstü tezlerde “İş Sağlığı” ve “İş Güvenliği” kelimelerinin geçtiği bütün tezlere ulaşılmıştır. Tezler, ait oldukları anabilim dalları, üniversiteler, enstitüler, danışmanlık, türüne, yayınladıkları yıl ve konu alanları açısından analiz edilerek araştırma eğilimleri belirlenmiştir. Elde edilen veriler nitel araştırma yöntemlerinden olan içerik analizine göre değerlendirilmiştir. Bulgular: Araştırma sonucunda İSG ile ilgili 1022 adet Yüksek Lisans, 124 adet Doktora ve 23 adet Tıpta Uzmanlık olmak üzere toplam 1169 adet lisansüstü teze ulaşılmıştır. 817 tezin (%69.88) izinli olduğu, 879 tezin (% 75.19) devlet üniversitelerinde yazıldığı, 514 tezin (%43.97) Prof. unvanlı danışmanlarla çalışıldığı, 644 tezin (%55.09) erkek araştırmacılar tarafından yapıldığı ve 499 tezin (%42.69) Marmara Bölgesindeki üniversitelerde yapıldığı tespit edilmiştir. Yapılan analiz sonucunda üniversiteler arasında en çok araştırmayı Gazi Üniversitesinin (%12,33), enstitüler arasında en çok araştırmayı Fen Bilimler Enstitüsünün (%40,21), anabilim dalları arasında en çok araştırmayı İş Sağlığı ve Güvenliği Anabilim Dalı’nda (%21,39) yapıldığı belirlenmiştir. Gazi Üniversitesi’ni (145) İstanbul (72), İstanbul Teknik (49), Dokuz Eylül (47) ve Üsküdar Üniversitesi (42) üniversiteleri izlemektedir. Lisansüstü tezlerin ana bilim dallarına göre dağılımlarına bakıldığında, tezleri 250’sinin İş Sağlığı ve Güvenliği anabilim dalı, 127’sinin İşletme veya İşletme Yönetimi anabilim dalı, 112’sinin Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri anabilim dalı ve 110’unun da Halk Sağlığı anabilim dalında yapıldığı görülmektedir. Konu ile ilgili en çok tez yazılmış seneler sırasıyla 2015 (180 tez), 2016 (161 tez), 2017 (157 tez) ve 2014 (109 tez)’dür. İş sağlığı ve güvenliği alanında yapılan lisansüstü tez konularının sektörlere göre dağılımına bakıldığında, tezlerin %18.91’i Sanayi işlerinde çalışma yapıldığı görülmüştür. Çalışılan konu alanlarına göre en çok çalışılan ilk beş konu %18,91 Sanayi, %13,26 Sağlık, %12,57 İnşaat, %6,93 Tarım-Orman-Gıda, %6,84 Maden olduğu tespit edilmiştir. Sonuç: İSG ile ilgili lisansüstü tez çalışmalarının genel durumu tespit edilmiştir. 2012 yılında 6331 sayılı kanununun çıkması ve açılan lisansüstü program sayılarının artmasıyla lisansüstü tez sayıları 3 hanelere çıkmıştır. İSG çok disiplinli (multidisipliner) bir bilim dalı olduğu için farklı enstitülerde farklı anabilim dallarında geniş bir çalışma sahasına sahiptir. Konu alanları bakımından tezlerin önemli bir kısmının birbirine benzediğini Kimya Mühendisliği, Makine Mühendisliği ve Elektrik Mühendisliği gibi İSG’nin önemli olduğu mühendislik dallarında çok fazla lisansüstü tez bulunmaktadır. Araştırma, benzer çalışmalar ile oluşacak yığılmaların önlenebilmesi ve insan kaynaklarının daha etkili ve verimli yönlendirilebilmesi açısından önemlidir.
Anahtar Kelimeler: İş Sağlığı ve Güvenliği, Lisansüstü, Üniversite, Anabilim Dalı, Enstitü
|
