Giriş: Bir gelenek olarak Dünya’da ve Türkiye’de mimarlık gündeminin en önemli konularından birini mimari proje yarışmaları oluşturmaktadır. Projelerin oluşum süreçleri içerisinde ve yarışma başarılarının ölçülmesinde önemli konulardan biri de kamusal alan/kamusallık üretimidir. Kamusal alan olgusunun projelerin oluşum ve değerlendirme süreçlerinde etkili olmasının nedeni, öneri yapının yakın çevresiyle birlikte oluşturacağı sosyal yaşam, gündelik aktiviteler ve yaşanabilir çevrelere yönelik beklentilerdir. Kamusal alan kavram olarak çokça tartışılmıştır buna karşılık, projeler üzerinden ölçülebilirliğine yönelik yöntemsel çalışmalar sayıca azdır. Amaç: Kuramsal olarak geniş bir taban ve içeriğe sahip olan, aynı zamanda yarışmaların değerlendirme kriterlerinde sıklıkla yer verilen kamusal alan kavramının sözel ve sosyal bir konu olmaktan çıkarılarak proje okumalarında da aktif olarak kullanılabilir bir metoda dönüştürülmesi amaçlanmıştır. Kapsam: 2000 yılı sonrası açılan yönetim binaları ulusal mimari proje yarışmaları içerisinden kamusal alanla ilişkileri güçlü ve işlevsel olarak çeşitlenen üç adet yarışma seçilmiş ve birincilik ödülleri okunarak sonuç bulgularına ulaşılmıştır. 2000 yılı ve sonrası, günümüz kamusallığının sorgulanması açısından önemli görülmüştür. Sınırlıklar: Seçilen projeler yakın çevresiyle kurmaya çalıştıkları etkileşim ve ihtiyaç programlarında belirtilen çeşitlilikler göz önünde bulundurularak belirlenmiştir ve kamusal alanı ele alma bağlamında irdelenmiştir. Seçilen üç yarışma projesinin de sadece birincilik ödülleri ele alınmıştır. Seçilen yarışmalar Denizli Hükümet Konağı Mimari Projesi ve Yakın Çevresi Kentsel Tasarım Projesi (2009), Yozgat İl Genel Meclisi-İl Özel İdare Binası ve AVM Ulusal Mimari Proje (2011) ve Mersin Ticaret ve Sanayi Odası Hizmet Binası ve İş Merkezi Mimari Fikir (2012)’yarışmalarıdır. Yöntem: Kamusal alan yorum ve tasarımının projeler içerisinde ne derece yer tuttuğuna yönelik nitel ve nicel değerlendirme önerisi getirilmiştir. Nitel okuma olarak kamusal alan kavramının sınıflandırılmasına yönelik sınıf tanımları yapılmıştır. Tanımı yapılan kamusal alanlar “geçişli-doğrudan” ve “parçalı-bütüncül” olarak iki ayrı başlıkta ele alınmıştır. Buna göre önerilen proje görselleri üzerinde grafik olarak tarama/çizimler yapılarak projedeki kamusal alan sınıfı belirlenmiştir. Nicel okumalar ise birincilik ödüllerinin iki ve üç boyutlu çizim/görsellerinin dijital ortama aktarılması ile yapılmıştır. Nicel olarak her proje için vaziyet planı üzerinden “kentsel mekan / kamusal alan oranı, kat planları için “yapı programı / kamusal alan oranı” ve cepheler için de “kütle / kamusal alan oranı” hesaplanmıştır. Oranların aritmetik ortalaması alınarak her projenin genel kamusal alan oranı belirlenmiştir. Bulgular: Proje verilerine uygulanarak elde edilen kamusal alan oranları ve sınıflandırmaları yatayda projeler, düşeyde ise kamusal alan bulguları olacak şekilde tablolaştırılmıştır. Değerlendirme sonucunda yarışma kamusal alan oranları 0.6, 0.4 ve 0.5 olarak bulunmuştur. Yarışmalardaki kamusal alan sınıfları “Bütüncül ve Doğrudan Kamusal Alan”, “Bütüncül ve Doğrudan Kamusal Alan” ve “Parçalı ve Geçişli Kamusal Alan” olarak belirlenmiştir. Sonuç: Yarışma projelerinin kamusal alan oranları genel aritmetik ortalaması alındığında 0.5 sonucu elde edilmiştir. Ortalamayı etkileyen faktörlere bakıldığında; (i) yarışma konusunun halkın doğrudan etkileşimini artıracak ticari, rekreasyonel kullanım ya da ek işlevlerle zenginleştirilmesi durumunda kamusallığın arttığı, (ii) AVM gibi kapalı ve yatayda büyük alana yayılan işlevlerle desteklendiğinde kamusallığın olumsuz yönde etkilediği, (iii) yapının kat sayısındaki artışın plan düzleminde kamusallığı artırdığı, buna karşılık düşey düzlemde azalttığı, (iv) parsel bazlı projelerin, etrafı sosyal donatılarla desteklenen ve kentsel tasarımı istenilen projelerle kıyaslandığında daha az kamusallık önerebildikleri sonuçlarına ulaşılmıştır. Gerek gelecek yarışmalarda gerekse de gelecekteki kamusallık içermesi beklenen bütün yapılarda, öneri ve değerlendirmelerin sözel ve kişisel değerlendirmelere değil, nesnel verilere dayandırılması önemlidir. Çalışma, bu bağlamda bir yöntem önermesi açısından değerlendirilmelidir.
Anahtar Kelimeler: Kamusal Alan, Mimarlık Yarışmaları, Proje Değerlendirme
|
