20. yüzyılın ikinci çeyreğinde Türkiye’de başlayan hızlı sanayileşme süreci, kentlerde nüfus artışına ve kentsel mekanlarda değişimlere neden olmuştur. Kentleşme ve imar çalışmaları, kentlerde birçok sivil mimarlık örneği ile anıtsal nitelikteki yapının yıkılması veya taşınması ile sonuçlanmıştır.
Türkiye’nin en büyük metropolu konumunda olan İstanbul’da bu süreç, kentte değişim ve dönüşümlere yol açarken özellikle kıyı şeridi bu dönüşümlerden en çok etkilenen alanlar olmuştur. Kabataş - Karaköy silüeti ve bu aksın kentsel mekan algısı da büyük ölçüde değişime uğramıştır. 2016'da yapımlarına başlanan Kabataş Ulaşım, Aktarma Merkezi Projesi ve Galataport adıyla bilinen Salıpazarı Kruvaziyer Limanı Projesi ile Kabataş - Karaköy sahil hattının değişim ve dönüşüm süreci günümüzde de devam etmektedir. Bu dönüşüm kapsamında 2020’de bitirilmesi hedeflenen Kabataş Transfer Merkezi Projesi için boğaza dolgu yapılmış, gerekli alt yapı oluşturulmuştur. Deniz araçları, metro, füniküler, tramvay, otobüs gibi toplu ulaşım sistemlerinin birleşim noktası olacak Kabataş Meydanı’nın İstanbul halkı için önemli bir transfer merkezi olması amaçlanmıştır. Galataport Projesi'nde ise yüz on iki bin metrekarelik alanı kapsayacak kruvaziyer yolcu gemilerine yönelik terminal inşaatı devam etmektedir. Bu projeye yönelik tarihi yapılar yeniden işlevlendirilmiş ya da çevredeki yenilenme sebebiyle öngörülemeyen yenilemelere gidilmiştir. Fındıklı - Karaköy sahil hattının düzenlemelerle halka açılması ve yürüyüş yolu oluşturulması, Tophane meydanının ve çevresinin bu dönüşüme hizmet edecek yeme içme alanları, alış veriş merkezi ve konaklama birimleriyle düzenlenmesi için projeler üretilmiş, uygulamalarına başlanmıştır. Yapılan ve yapımına devam edilen projelerin sayısının artması ekonomik yarar sağlayarak olumlu bir gelişme yaratsa da kentsel mekan kullanımının değişmesi bağlamında, yapay ve doğal çevrede yapılan müdahalelerin kullanıcı hafızasındaki etkisi açısından bir değerlendirme yapmak zorunlu hale gelmiştir.
Çalışma kapsamında; kentsel dönüşüm konusunda dünyada başarılı uygulamalar olarak kabul edilen Barselona, Hamburg, Kopenhag liman kentleri dönüşüm projeleri incelenerek; planlama süreçleri ve kullanım sonrası değerlendirmeler de göz önünde bulundurularak Kabataş-Karaköy sahil hattı dönüşüm projesi verileri ve hedefleri ile karşılaştırmalar yapılmıştır. Karşılaştırma yapılırken başarılı dönüşüm projelerinde planlama aşamasında ve uygulamada öncelikli olan konular tespit edilmiş; bu konulardan tarihi yerleşim bölgesi ve bu alandaki çevresel verilerin korunması, merkezilik, çekim noktası yaratma, istihdam olanaklarının artırılması, kentlinin ihtiyacının ve yararının gözetilmesi, erişilebilirlik, kesintisiz kıyı ulaşımı, çekim noktalarının yaratılması vb. ilkeler dikkate alınmıştır.
Bu çalışmanın amacı, 1950’lerden günümüze birçok yapının yıkıldığı veya taşındığı, birçok prestij projesinin ise halihazırda devam ettiği Karaköy Kabataş sahil hattının mekansal dönüşümlerinin tarihsel sürecinin, metotlarının araştırılması; değişen kentsel dokunun ve yapılan müdahalelerin kapsamı ve sonuçlarının, dünyadaki diğer kıyı kentlerinin dönüşüm projelerinin etkileri göz önünde bulundurularak belirlenmesi ve toplanan verilerin bu dönüşüm projesi üzerinden tekrar incelenmesidir. Bu amaç doğrultusunda yapılan ulusal ve uluslararası literatür taraması ve uygulanan örnek incelemeleri kapsamında "kentsel yenilenme ihtiyacı, çevresel değerlerin korunması, sürdürülebilir bütüncül planlama, kamu yararına dönüşüm, kıyı ile kentlinin bütünleşmesi" gibi başlıklara ulaşılmıştır. Taranan literatür ve örnekler sonucunda değişen kentsel mekana kentlinin katılımı ve dönüşümün kentli belleğindeki yeri bu başlıklar kapsamında incelenmektedir.
Anahtar Kelimeler: Kamusal Mekan, Kentsel Dönüşüm, Liman, Kentli Belleği, Kültür Miras
|
