Öz: Giriş: Makine koruyucusu, makineyi korumak için kullanılan yönetimsel ya da mühendislik uygulamaları değil çalışanları makine tehlikelerinden korumak için alınan önlemleri ifade etmektedir. Makine Koruyucuları, tesislerde ve makine sistemlerinde kullanılan Güvenlik Hiyerarşisi basamağının en önemli adımlarından biridir, bu basamakları en etkiliden en az etkiliye doğru şu şekilde sıralayabiliriz; Ortadan Kaldırma veya Azaltma Yöntemleri, Mühendislik Önlemleri (Makine Koruyucuları), Uyarıcı Sistemler, Yönetimsel Önlemler, Kişisel Koruyucu Donanımlar (KKD)’dır. Amaç: İmalat aşamalarında kullanılan başlıca makine sistemleri; torna ve freze tezgahları, matkap tezgahları, presler ve kaynak makineleridir. Makine ve tezgahlarda alınacak başlıca güvenlik önlemleri; Makine ve tezgahlardaki bütün hareketli kısımlar ve transmisyon bağlantılarının uygun koruyucuların içene alınmalıdır. Bu koruyucuların yerlerinden çıkarılması, özelliklerinin bozulması, onarım ve bakımdan sonra yerlerine takılmaması yasaktır. Tezgahlardaki şalter ve kumanda düğmeleri, kendiliğinden veya herhangi bir çarpma ile makineyi hareket ettirmeyecek, avuçla basmak, dirsek çarpması ile çalışmayacak şekilde çalışanların kolayca kullanabileceği yerde bulunmalıdır. Uzaktan kumanda ile harekete geçirilen makine ve tezgahların yanlarında bulunan çalışanları ikaz etmek üzere, çalışmaya başlamadan önce sesli ve/veya ışıklı ikaz verilmelidir. Kapsam: Makine koruyucularının temel hukuki kapsamı; Makine ve tezgahlarda, 3840 sayılı Türk Standardı olan Makinalarda İş Kazalarına Karşı Genel Güvenlik Kurallarıdır. Bu standarda göre; Makine Koruyucularının tipleri, seçimi, tasarımı ve bakımına ait kurallar belirtilmiş ve uygulama örnekleri verilmiştir. 4857 sayılı iş kanununa bağlı olarak 11.02.2004 yılında Resmi Gazete’de yayımlanan İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği’nde Makine Koruyucularının kullanımına dair hükümler yer almaktadır. 20.06.2012 tarihinde 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununun yürürlüğe girmesi ile mevcut yönetmeliklerin dayandırıldığı ‘4857 sayılı kanunun 77., 78., 79., 80., 81. ve 88. maddelerine göre; yürürlüğe konulan yönetmeliklerin bu kanuna aykırı olmayan hükümleri, bu kanunda öngörülen yönetmelikler yürürlüğe girinceye kadar uygulamaya devam olunur’ ibaresi ile mevcut yönetmelikler günümüzde uygulamaya devam etmektedir. Yöntem: Makine çalışmaya başlamadan önce mutlaka etrafındaki çalışanları uyarmalıdır. Tesislerdeki Makine Koruyucuları (Mühendislik Önlemleri), makinelerde yapılacak her işe uygun olmalıdır. Hareket edebilen veya kapak şeklindeki koruyucuların kilit mekanizması bulunmalı ve bu koruyucular her kullanımdan önce kilitlenmelidir. Makine Koruyucuları özelliklerine ve yapılan işin niteliğine göre çok çeşitlidir. Bunlardan bazıları; sabit koruyucular, kilitlemeli koruyucular, kumanda tipi koruyucular, otomatik koruyucular, durdurma veya ters döndürme sistemleri kendi aralarında; Mekanik Durdurma Sistemleri, Foto-elektrik Durdurma Sistemleri, Basınca Duyarlı Taban, Kapasitif veya ultrasonik aygıtlar olarak ayrılmaktadır. Mekanik engelleme aygıtları; yatay hareketli tabla ve düşey hareketli tabla olarak kendi içerisinde ayrılmaktadır. Makine Koruyucuları birçok çeşidi olmasına rağmen; aşağıda belirtilen temel başlıklar altında incelenebilir. Bu başlıklar; Sabit Koruyucular, Kilitlemeli Koruyucular, Ayarlanabilir Koruyucular, Otomatik Koruyucular ve Döndürme Sistemleri’dir. Bulgular: Sosyal Güvenlik Kurumu resmi verilerine göre; 2016 yılında 286 bin 68 iş kazası meydana gelmiştir. Bu kazalardan 131 bin 624 tanesi endüstriye dayalı sanayi kollarında meydana gelmiştir. Bu kazalardan 54 erkek, 3 kadın çalışan hayatını kaybetmiştir. Kazadan az önceki zamanda sigortalının yürüttüğü özel faaliyet alanı Makine İşletimi olan toplam kaza sayısı 28 bin 214’tür. Toplam kaza sayısı içindeki payı % 9,86’dır. Bu sayısal veriler Makine Koruyucularının ve bu konudaki teknik önlemlerin ne kadar önemli olduğunu göstermektedir. Mühendislik önlemleri ile alınacak tedbirler, kaza sayılarını ve buna bağlı İş Kazası sonucu ölen çalışan sayısını azaltacaktır. Sonuç: Bu konuyla ilgili alınması gereken bazı temel önlemler şu şekilde sıralanabilir; Makine ve iş ekipmanlarının kullanımı, tamiri, tadili, kontrol ve bakımı konularında çalışan tüm personele yeterli düzeyde özel eğitim verilmelidir. Çalışanlara kullandıkları makine ekipmanı konusunda yeterli bilgi ve eğitimden sonra yazılı talimatlar verilmelidir. Bu talimatlar makine ekipmanının kullanım koşulları, ekipmanda öngörülen anormal durumlar, önceki kullanım deneyiminden elde edilen sonuçları içermelidir. Çalışanlar kendileri kullanmasalar bile çalışma alanında veya işyerinde bulunan makine ekipmanlarının kendilerini etkileyebilecek tehlikelerden ve makine ekipmanı üzerinde yapılacak değişikliklerden kaynaklanabilecek tehlikelerden haberdar edilmelidir. Çalışanların tehlikelerinden korunması için makine ve ekipmanlarının kontrolsüz hareketini ve enerjisini engelleme metodlarından biri Kilitlemedir. Makine ekipmanının, enerji izolasyonun sağlanması için kilitlendiğinin ya da kapatıldığının diğer çalışanlara bildirilmesi için güvenlik işaretleri kullanılmalıdır. Makine ekipmanlarının kilitlenmesi ve etiketlenmesi mühendislik önlemleri açısından alınması gereken önlemlerin başında gelmektedir.
Anahtar Kelimeler: Mühendislik Uygulamaları, Teknik, Makineler ve Tesisler, Güvenlik Mühendisliği.
|
