Giriş: Köklü bir kültüre sahip Anadolu yerleşimlerinden günümüz Anadolu kentlerine birçok kültürel öğe ulaşmıştır. Kültürel miras olarak nitelendirilebilecek bu öğelerin bir bölümünü de mimari miras oluşturmaktadır. Tarih boyunca farklı birçok medeniyete ve yaşam biçimine ev sahipliği yapan Anadolu’da bu medeniyetlere ait kültürlerin bir yansıması olarak mimari miras, zengin sanatsal ve estetik öğelerle de geliştirilmiştir. Bu bağlamda Anadolu, gerek sanat ve estetik anlamında, gerekse sosyo-kültürel ve teknik anlamda örnek teşkil eden mimari mirasa sahip önemli bir yerleşim alanı olmuştur. Kültür çeşitliliğinin ve buna bağlı olarak kültürel/mimari mirasın yoğun olduğu Anadolu’da söz konusu mirasın bir kısmının korunarak günümüze ulaştığı, bir kısmının ise yok olduğu bilinmektedir. Bu anlamda koruma, Anadolu kültür ve medeniyetlerinin etkisiyle gelişen mimari mirasın gelecek nesillere aktarılabilmesi için büyük önem taşıyan bir yaklaşımdır. Buradan hareketle tüm dünyada tartışılan ve çeşitli tüzüklerle güvence altına alınan/geliştirilen koruma yaklaşımı, Anadolu kentleri için de büyük önem taşımaktadır. Ülkemizde geçmişin izlerini taşıyan ve bir Anadolu kenti olarak farklı dönemlere ait birçok mimari mirası bünyesinde barındıran yerleşimlerden biri de Malatya’dır. Tarihi, Aslantepe Höyüğü’nde yapılan kazı çalışmalarından elde edilen bilgilere göre M.Ö. 8500’e kadar uzanan Malatya, günümüze uzanan süreçte Asur, Hitit, Melit – Melidu Krallığı, Urartu, Med, Pers, Roma ve Bizans uygarlıklarıyla beraber Selçuklu Devleti, Dulkadiroğulları Beyliği ve Osmanlı İmparatorluğu hâkimiyetinde kalmıştır. Cumhuriyetin ilanıyla birlikte kentsel ve mimari anlamda önemli değişimlerin yaşanmaya başladığı Malatya, günümüzde hızla gelişen, modernleşen ancak kültürel/mimari mirasın kısmen korunabildiği önemli bir kent hâlini almıştır. Amaç: Modernleşen Anadolu kentlerindeki değişim sürecini ele alarak bu değişimden etkilenen mimari mirasın korunma durumunu Malatya özelinde ele almak; buradan hareketle Anadolu mimari mirasının korunması gerekliliğine vurgu yapmaktır. Hızla modernleşen Malatya’da bir Anadolu kenti olarak kültürü, yaşam biçimini, ait oldukları dönemin mimari sanat ve estetik yaklaşımı ile tekniğini yansıtan ve mimari miras olarak değerlendirilebilecek yapıların, yapı gruplarının ya da dokuların, yaşanan hızlı değişimden nasıl etkilendiği irdelenerek korumanın gerekliliğine dikkat çekmek hedeflenmektedir. Kapsam: Çalışma kapsamında öncelikle kültür ve kültürel mirasa değinilerek kültürel mirası oluşturan öğelerden biri olan mimari miras ve koruma kavramı ele alınacaktır. Ardından modernleşen kentler bağlamında Anadolu’nun gelişimi irdelenerek, söz konusu modernleşme ve değişimin sosyo-kültürel, çevresel ve teknolojik sebepleri incelenecektir. Yapılan incelemeler, modernleşen bir Anadolu kenti olan Malatya özelinde detaylandırılacak; kentin tarihi, coğrafi, sosyal ve kültürel özellikleri araştırılarak tarihten günümüze ulaşan süreçte mimarinin özellikleri ve mimari mirasın durumu, kentin değişim süreci üzerinden aktarılacaktır. Sınırlılıklar: Araştırma Malatya kentinde yer alan kültürel/mimari miras üzerinde gerçekleştirilmiştir. Yöntem: Öncelikle kavramsal inceleme olarak koruma ve Anadolu kentlerindeki kültürel mimari miras tanımlanmıştır. Ardından Malatya kenti özelinde çalışılarak; kent, tarihi yönden ve konum olarak ele alınmış; mimari mirası incelenmiş ve geçmişteki durumu ile günümüzdeki hâli değerlendirilmiştir. Yaşanan değişim, koruma bağlamında irdelenmiştir. Bulgular: Çalışma ile elde edilen en temel bulgu, modernleşen Anadolu kentlerinden biri olan Malatya’da kültürel/mimari mirasın hızla değiştiği ve yer yer yok olduğu yönündedir. Gerek yaşama kültüründe, gerekse teknolojide ve konfor koşullarındaki değişim, kültürel/mimari mirasın korunmasını zorlaştırmış ve birçoğunun günümüze ulaşmasını engellemiştir. Sonuç: Çalışma sonucunda, yapılan araştırma ve incelemelerden elde edilen veriler üzerinden modernleşen Anadolu kentlerinde kültürel/mimari mirasın korunma durumu ve sorunları belirlenerek gerek sanat ve estetik bağlamında, gerekse tarihi, kültürel ve teknik anlamda değer taşıyan bu mirasın nasıl korunması ve gelecek nesillere aktarılması gerektiği konusunda çıkarımlar yapılarak öneriler getirilmiştir. Bu anlamda yapılan çalışmanın, hızla değişen ve modernleşen Anadolu kentlerinde korumaya vurgu yapılarak sanatın, estetik değerlerin ve kültürün geleceğe aktarılması sürecine katkı koyacağı düşünülmektedir.
Anahtar Kelimeler: Anadolu kenti, kültürel miras, mimari miras, koruma, Malatya
|