BİLDİRİLER

BİLDİRİ DETAY

Zehra GÜNEŞ, Özgür KAHRAMAN
PEYZAJ ALANLARINDA KULLANILAN BAZI YENİLEBİLİR SÜS BİTKİLERİ
 
Giriş: İnsanoğlunun varoluşuyla birlikte bitki ve hayvanlarla ilişkisi başlamıştır. İnsanoğlu bitki ve hayvanları öncelikle beslenme amaçlı kullanmış, daha sonraki zamanlarda bunlardan günlük hayatında kullanabileceği kıyafet ve aletler yapmıştır. Yerleşik hayata geçmediği dönemlerde, bitkileri bulundukları yerlerde tüketmişler, yerleşik hayata geçtikten sonra faydalandıkları ve yenilebilen bitkileri yerleşim alanları yakınlarında yetiştirmeye başlamışlardır. Yerleşim alanlarındaki nüfus artışı ve yapılaşma nedeniyle tükettikleri bitkileri yaşam alanlarından uzak bir yerde yetiştirmek zorunda kalmışlardır. Aynı zamanda bazı bitkileri de yaşam alanları ve çevresini güzelleştirmek için kullanmışlardır. Günümüzde de bitkiler, güzel görünüşü ve renk etkileri ile kentsel alanların peyzaj düzenlemelerinde daha etkin kullanılır hale gelmiştir. Yoğun ve hızlı kent yaşamı içinde insanoğlunun doğaya özlemini az da olsa karşılayan bitkisel tasarımların bulunduğu çevreye birçok katkısı vardır. Peyzaj düzenlemelerinde kullanılan süs bitkileri, kentin havasını temizler, oksijence zenginleştirir, hava akımını ve nemi düzenler, sıcaklık artışını önler, rüzgar hızını azaltır, ışık yansımalarını veya göz kamaştıran ışığı azaltır, gürültüyü absorbe eder, kent içinde küçük ekosistem ve mikro klima alanları meydana getirir, bu ekosistemler kuşlar, böcekler ve sincaplar gibi canlılar için yaşam alanı oluşturur. İnsanların eğlenme, dinlenme, spor etkinlikleri gibi ihtiyaçları için alanlar meydana getirir. Peyzaj tasarımında kullanılan bitkiler estetik ve fonksiyonel özellikleri dikkat edilerek seçilir. Bitkisel tasarımında kullanılan süs bitkileri çiçek, yaprak, meyve ve formu ile görsel etki oluşturan bitkilerdir. Kullanım amacına göre süs bitkileri; kesme çiçek, iç mekan (saksılı) süs bitkileri, dış mekan (tasarım) süs bitkileri ve çiçek soğanları olarak dört gruba ayrılılabilir. Süs bitkileri bu kullanım amaçları dışında gıda maddesi olarak da değerlendirilebilmektedir. Bahçe tarımı kadar eski olan yenilebilir peyzaj kavramı bunların başında gelir. Yenilebilir peyzaj; kısaca peyzaj tasarımında gıda özelliği bulunan süs bitkilerinin kullanılmasıdır. Yenilebilir peyzaj uygulamalarında; yenilebilir süs bitkilerinin yaprakları, çiçekleri, meyveleri ve tohumları gıda maddesi olarak değerlendirilebilmektedir. Yenilebilir peyzaj uygulamaları estetik unsurlara önem verirken aynı zamanda yenilebilme özelliğine de dikkat etmektedir. Buna göre bitkisel tasarım gerçekleştirilmektedir. Yenilebilir peyzajlar kent yaşamı içinde, doğasından ve doğal yaşamdan gittikçe uzaklaşan, yalnızlaşan insanları bir nebze olsun doğal yaşama ve doğasına bağlayan bitkisel tasarımlar olmuşlardır. İnsanlar bu alanlarda gezip, eğlenip, dinlenirken aynı zamanda bir meyveyi dalından koparıp, taze tüketmenin duygusunu ve tadını alma şansı doğmuştur. Yenilebilir peyzaj alanları insanların paylaşımlarının arttığı, sosyalleştiği yerler olmuştur. Bu bağlamda peyzaj alanlarında kullanılabilecek yenilebilir süs bitkilerinin arttırılması, bu paylaşım ve işlevleri de arttırabilecektir. Amaç: Bu çalışma peyzaj düzenlemelerinde kullanılan yenilebilir süs bitkilerini belirlemek, yenilebilir süs bitkileri hakkında kısa bilgiler vermek için gerçekleştirilmiştir. Kapsam: Peyzaj düzenlemelerinde kullanılan bitki türleri ele alınmış, bu bitkiler içindeki dış mekan süs bitkileri ve yenilebilir süs bitkileri üzerine odaklanılmıştır. Sınırlıklar: Peyzaj düzenlemelerinde kullanılan dış mekan süs bitkileri içindeki yenilebilir süs bitki türlerinin, özellikleri, tüketilen kısımları ve içerikleri hakkında bilgiler verilmiştir. Yöntem: Yenilebilir süs bitkileri ile ilgili ayrıntılı bilgilere ulaşabilmek için kitaplar, dergiler, ansiklopediler, makaleler, kongre kitapları, yüksek lisans ve doktora tezleri, internet kaynakları taranmıştır. Böylece; yenilebilir süs bitkileri hakkında içerikler oluşturulmuş. Bitki türlerinin botanik ve dendrolojik özellikleri, ekolojik istekleri, çoğaltma yöntemleri, kullanım alanları ve peyzaj tasarımında kullanımları ile gıda olarak tüketilen kısımları hakkında bilgiler verilmiştir. Bulgular: Peyzaj tasarımlarında genellikle dış mekan süs bitkileri kullanılmaktadır. Dış mekan süs bitkileri içinde çalılar, ağaçlar, sarılıcı ve tırmanıcı bitkiler, yer örtücü bitkiler ve soğanlı bitkiler yer almaktadır. Dış mekan süs bitkilerinin çoğunluğu çok yıllık bitkilerdir. Yenilebilir peyzaj bitkileri hem gıda hem süs bitkisi olarak değerlendirilen bitkilerdir. Bu bitkilerin hem estetik hem de gıda değeri bulunmaktadır. Yenilebilir süs bitkilerinin değerlendirilen kısımları çiçek, meyve, yaprak, tohum ve toprak altı organlarıdır. Agastache foeniculum, Begonia × tuberhybrida, Calendula officinalis, Chrysanthemum spp., Dianthus, Hemerocallis, Rosa spp. Syringa vulgaris, Tagetes patula, Tropaeolum majus, ve Tulipa spp., Viola × wittrockiana çiçekleri tüketilen süs bitkileri türleri arasındadır. Bellis perennis ve Tropaeolum majus türlerinin çiçek tomurcukları yenilmektedir. Sardunya, biberiye, adaçayı, ekinezya yenilebilir süs bitkileri ve tıbbi ve aromatik bitkiler grubunda yer almaktadır. Prunus spinosa L. meyvesi değerlendirilen süs bitkisidir. Sonuç: Peyzaj düzenlemelerinde kullanılan yenilebilir süs bitkisi türlerinin sayısı oldukça sınırlıdır. Araştırmalarla bitkisel tasarımda kullanılabilecek yenilebilir süs bitkisi türlerinin belirlenmesi yenilebilir peyzaj uygulama oranını arttıracaktır.

Anahtar Kelimeler: Yenilebilir süs bitkileri, Yenilebilir peyzaj, Süs bitkileri, Yetiştiricilik



 


Keywords: