Öz: Giriş: Kültürel Miras Alanı, insanlığın ortak mirası olarak kabul edilen evrensel değerlere sahip, belirgin karakterleri olan kültürel ve doğal sitleri tanımlayan bir kavramdır. Kültürel miras alanına mimari bir çerçeveden baktığımızda, tarihte bir dönemi veya farklı dönem katmanlarını yansıtan, belli mimari üsluplar ve yapım teknikleri çerçevesinde şekillenmiş, belirgin karakterleri olan yapı veya yapı grupları ve kullanıcılar ile şekillenmiş bu yapıların oluşturduğu çevreyi anlamaktayız. Bu çevre içindeki yapıların, yapım tekniği, malzeme, işlev gibi özellikleri ve bu yerlerin yerel sakinlerinin yaşam biçimlerinin tümü tarihi belge niteliği taşımakta ve kültürel gelişim sürecinin bir parçasını oluşturmaktadır. Bu sebeple miras alanlarının korunmaları, bir bilgi ve kültür birikimi olarak geleceğe aktarılmaları, kentin ve kent yaşamının getirdiği kültürel gelişimin devam edebilmesi açısından evrensel bir önem de taşımaktadır.Evrensel bir değer taşıyan bu kültürel ve doğal alanların, UNESCO tarafından belirlenmiş kabul edilme kriterlerini karşıladıkları takdirde UNESCO Dünya Miras Listesine alınarak korunmaları amaçlanmaktadır. Ancak Dünya Miras Listesine giren bir kültürel değerin listeye girmesiyle birlikte bu durum, alan ile ilgili koruma çalışmalarının arttırılması, bu çalışmaların yerel halk üzerinde bir koruma bilinci oluşturması gibi olumlu etkilerin yanı sıra, kontrol altına alınamayan veya kontrol edilmesi güç olumsuz etkilere de zemin hazırlamaktadır. “Kültürel turizm”in geliştirilmesi adı altında yapılan bilinçsiz uygulamalar, yörenin tanınmasıyla birlikte ülke ve hatta dünya çapında ilgi uyandırması ve bu sebeple turist yoğunluğunun artması, özellikle bu yoğunluğu kaldırabilecek altyapısı olmayan yerler için tehdit oluşturabilmektedir. Amaç: Bu çalışmada “Safranbolu Kenti’nin kültürel mirasının korunmasında Dünya Mirası Listesinde yer almasının kent üzerindeki etkileri nelerdir?” sorusuna yanıt aranmıştır. Kapsam: Tez kapsamında, Safranbolu’da Dünya Miras Alanı olarak belirlenmiş Çarşı, Bağlar ve Kıranköy bölgelerinden seçilmiş farklı karakterdeki 21 yerde yapısal ve mekansal incelemeler yapılmış, Safranbolu’nun miras listesine alınmasının ekonomik ve toplumsal etkileri irdelenmiştir. Sınırlılıklar: Miras Alanı geniş bir bölgeyi kapsadığından araştırma, Safranbolu mimari tarihinde önemli ve karakteristik olan 11 yapı ve çevresi ile 7 kentsel mekan ve 3 ticari alan ile sınırlandırılmıştır. Yöntem: Araştırma sırasında analiz ve gözlem yöntemleri ile karşılaştırmalar yapılmış, değerlendirmelerde Safranbolu’nun listeye alınma kriterlerinin günümüzdeki karşılığı, fonksiyon değişimi, mülkiyet durumu, ulaşım gibi faktörler 1994-2018 kapsamında karşılaştırmalı olarak incelenmiştir. Yapısal ve mekansal karşılaştırmalarda, 1980-2000 yılları arasında çekilmiş eski fotoğraflar, yapı ve mekanlara ait eski yazılı belge ve çizimlerden faydalanılmış, bu veriler 2018 ve yakın zamanda hazırlanmış veriler ile kıyaslanarak değerlendirilmiştir. Toplumsal ve ekonomik değişimler ise 1990’lı yıllarda hazırlanmış anketler ile günümüzde veya yakın tarihte hazırlanmış anket çalışmalarının kıyaslanması ile elde edilmiştir. Bulgular: Çalışma alanlarında yapılan karşılaştırmalarda Safranbolu’nun miras listesine kabulü ve turizmin hızlanmasıyla başlayan değişimlerin, öncelikle fonksiyonlar üzerinde olduğu tespit edilmiştir. Konut yapılarının %90 oranında geçici konaklama amacıyla dönüştüğü, var olan ticari mekanların yapısal olarak korunduğu ancak kimliklerini koruyamayarak turistik amaçla işletilmeye başlandığı gözlenmiştir. Tespit edilen veriler, bu durumun Safranbolu’yu meydana getiren değerlerin görünüş olarak korunurken içerik olarak boşalmasına sebep olduğunu göstermiştir. Sonuç: Sonuç olarak Safranbolu’da koruma çalışmaları artmış, yapı ve çevrelerinin pitoresk görünümleri korunmuştur ancak listeye alınmasıyla birlikte turizmin ön plana çıkması fonksiyon değişimlerini, park sorununu, ticaretin turizm çerçevesinde toplanması gibi durumları beraberinde getirmiştir. Bu sebeple tarihi alanların, onları oluşturan bütün değerler ile birlikte korunması amaçlanmalı, Dünya Miras Listesine alınmak istenen kültürel alanların, başvuru öncesinde olası sorunları ele alınarak ihtiyacı karşılayacak altyapının oluşturulması ve turist yoğunluğunun sağlıklı şekilde karşılanması hedeflenmelidir.
Anahtar Kelimeler: Dünya Miras Listesi, Kültürel Miras, Turizm, Koruma, Safranbolu
|