Öz: Yuvacık Barajı, Sakarya ve Bursa illerinin bir kısmını kapsayacak şekilde 258 km2’lik bir drenaj alanına sahiptir. Kirazdere, Kazandere ve Serindere’den beslenen baraj gölünün faydalı hacmi 51.1 milyon m3’tür ve yıllık 142 milyon m3’lük arıtılmış su temin kapasitesi bulunmaktadır. Baraj gölü, ham su depolama, sel ve taşkın önlemenin yanı sıra kuraklık dönemlerinde su yönetimini sağlamak üzere kullanılır. Bu çalışma, Yuvacık Barajı etrafında yapılan arazi alımları neticesinde yüzeysel akış ile derelere taşınan katı madde miktarının barajın ekonomik ömrüne etkilerini incelemek üzerinedir. Derelerin etrafında kurulan tesisler arazi kullanımının etkileyip etkilemediği, ormanlık ve mera alanlarının azaltıp azaltmadığı araştırılmıştır. Bunun için her bir dere boyunca kritik yerlerde debi, katı madde miktarı ölçümü, arazi içinde hava fotoğrafları alımı yapılmıştır. Yapılan analizler sonucunda dereler etrafında bulunan tesislerdeki arazi kullanımının ormanlık alanlarına göre değişimi incelendiğinde, tesislerin ormanlık alanları koruduğu ve arazi değişimine neden olmadığı, dereler ile taşınan katı madde miktarının barajın ekonomik ömrünü olumsuz yönde etkilemediği gözlemlenmiştir. Giriş: Sürdürülebilir kalkınmanın ancak sürdürülebilir bir doğal çevre ile sağlanabileceği, bu sebeple, yoğun bir şekilde bilimsel ve diğer çevrelerce de sıklıkla tartışma zemini yaratan erozyon sorunu ülkemizde önem arz etmektedir. Akarsularla taşınan katı madde miktarı, havzalardaki erozyonun derecesini belirlediği gibi, su depolama yapılarında kapasiteyi azaltmasına neden olabilirler. Akarsuların taşıdığı katı maddeler, akarsudaki taşınma şekline göre askı ve sürüntü malzemeleri olarak iki şekilde sınıflandırılabilir: Askı malzemesi akarsuyun tabanı ile su yüzeyi arasında sürekli hareket halinde bulunan kil, silt gibi kohezyonlu, kapileritesi yüksek malzemelerdir. Sürüntü malzemesi ise kum, çakıl, taş vb. malzemenin akarsu tabanında sıçrayarak, ötelenerek veya yuvarlanarak taşınması ile oluşan malzemedir. Yuvacık Barajını besleyen dereler etrafında son yıllarda açılan piknik alanları ve balıkçılık gibi tesisler ile arazi kullanım değerleri artmaya başlamıştır. Bu alımlar ile ormanlık alanların su tutma özelliği azalma yönünde ve derelerde taşınan katı madde miktarı ise artma yönünde bir eğilim başladığı gözlenmektedir. Baraj göl alanında derelerden askıda taşınan katı madde miktarı birikmeye başladığı ve bu nedenle barajın ekonomik ömrünü olumsuz etkilediği görülmüştür. Amaç: Yuvacık Barajını besleyen derelerde arazi kullanımının değişmesi ile taşınan katı madde miktarının barajın ekonomik ömrüne etkilerinin araştırılması amaçlanmaktadır. Kapsam: Yuvacık Barajının besleyen dereler etrafında bulunan tesisler ile arazi kullanımının ve derelerde taşınan katı madde miktarının artması sonucu barajın ekonomik ömrü üzerine etkilerini araştırabilmek için dereler boyunca kritik görülen yerlerde debi, katı madde miktarı ölçümü yapılmakta ve hava fotoğrafları alınmaktadır. Yöntem: Dereler etrafında arazi kullanımı değerleri için hava fotoğrafları alınmakta ve bu fotoğraflar ile taşınan katı madde miktarı arasında ilişki araştırılmaktadır. Derelerden taşınan katı madde miktarı ölçümleri yapılarak, taşınan katı madde miktarının göl tabanı üzerinde biriktirdiği hacmin yüksekliği belirlenerek barajın ekonomik ömrüne etkisi değerlendirilmektedir. Kısıtlar: Yuvacık Barajı ve besleyen dereler etrafında bulunan tesislerin hava fotoğraflarının alınması, dereler boyunca kritik noktalarda debi ve katı madde miktarı ölçümleri çalışmayı kısıtlayan unsurlardır. Araştırmanın Problemi: Yuvacık Barajını besleyen derelerde arazi kullanımının değişmesi ile taşınan katı madde miktarının barajın ekonomik ömrüne etkileri şeklindedir. Araştırmanın Sınırları: Çalışma, Yuvacık Barajını ve besleyen Kirazlıdere, Kazandere ve Serindere ile dereler etrafındaki tesisleri kapsamaktadır. Bulgular: Dereler boyunca kritik bölgelerde yapılan ölçümler neticesinde dere etrafında yapılan piknik alanları ve balıkçılık gibi tesislerin ormanlık alanın içinde kalarak arazi kullanımı olumsuz yönde etkilemediği görülmüştür. Sonuç: Dereler etrafında bulunan tesislerin ormanlık araziyi koruyarak arazi alımı yapmaları nedeniyle, askıda taşınan katı madde miktarının diğer yıllara göre belirgin bir değişime uğramadığı, bu nedenle baraj gölünde biriken katı madde miktarının barajın ekonomik ömrünü olumsuz yönde etkilemediği sonucuna varılmıştır.
Anahtar Kelimeler: Yuvacık Barajı, Katı Madde Taşınımı, Arazi Kullanımı, Baraj Ekonomik Ömrü
|
