Bir kültür yapýsý olarak Osmanlý dönemi kütüphane yapýlarýnýn 16.cý yüzyýl’ýn (yy) ikinci yarýsýna kadar baðýmsýz bir binada hizmet vermediði görülmektedir. 18. yy’ da Osmanlý dönemi Ýstanbul kütüphaneleri hakkýnda hazýrlanan bu çalýþma, ilgili döneme ait kütüphanelerin kuruluþ tarihçesi, mekansal plan þemasý, çevresiyle olan iliþkisi ve günümüzdeki mevcut durumunun araþtýrýlmasýný içermektedir.
Osmanlý kütüphane mimarisi, 17.ci yüzyýlýn ortalarýndan sonra, bir külliyenin parçasý veya tam baðýmsýz binalar ile baþlamýþtýr. Ýstanbul’un ilk baðýmsýz kütüphanesi, Köprülü Kütüphanesi (1661)’dir. Planlara baktýðýmýz zaman, okuma odalarý ya da salonlar, dörtgen mekanlar olarak resmedilmiþ, genel olarak kare planlý çizimler yapýlmýþtýr. Kitap deposu olan mekanlar, okuma salonuna ilave edilmiþtir. Planda duvarlar kalýn, bazen de çift olarak yapýlmaktadýr. Iþýk için pencereler açýlmakta ve de tepe pencereleri ile üstten havalandýrma ve aydýnlatýlma yapýldýðý görülmektedir. Kütüphaneler, güneþ battýðýnda kapatýlacaðý için ayrý bir aydýnlatma sistemine ihtiyaç duyulmamýþtýr. Dýþ cephede taþ-tuðla örgülü duvarlar kendiliðinden renkli bir dekorasyon çizerken; iç mimari olarak yapý süslemede daha zengindir. Çini duvar lambrileri ve kubbe içi kalem iþleri desen ve renkleri, iç mekana renklilik ve süsleme getirmektedir (Ünsal, 1984: 97-98).
Baðýmsýz bir yapýda Ýstanbul’da kurulmuþ 18.yy Osmanlý dönemi kütüphane yapýlarý, ayrýk yapýlar ve camide bitiþik düzende olmak üzere iki gruba ayrýlabilir (Ünsal, 1984: 98). Ayrýk kütüphane yapýlarý plan tiplerine göre seçilen beþ örnek üzerinden; camiye bitiþik düzen plan tipi seçilen bir örnek üzerinden incelenmiþtir. Çalýþmada adý geçen kütüphane yapýlarý: Hekimoðlu Ali Paþa Kütüphanesi, Koca Ragýp Paþa Kütüphanesi, Þehit Ali Paþa Kütüphanesi, III. Ahmet Kütüphanesi ve Atýf Efendi Kütüphanesi; camiye bitiþik düzen kütüphane yapýsý örneði olarak Ayasofya I. Mahmut Kütüphanesi’dir.
Anahtar Kelimeler: Kütüphane mimarisi, 18.yüzyýl, Osmanlý, Ýstanbul
|