Öz: Giriþ: Dünya nüfusunun artmasý, teknolojideki geliþmelere paralel olarak enerji ihtiyacýnýn artmasýna neden olmaktadýr. Dünyada enerji ihtiyacýnýn büyük bir kýsmý fosil yakýtlý enerji kaynaklarýndan karþýlanmaktadýr. Fosil yakýtlý enerji kaynaklarýnýn tükenebilir olmasý ve özellikle çevreye saldýklarý karbondioksit ve atýklarýn zararlý olmasý nedeniyle, ülkeler bu enerji kaynaklarýna alternatif olarak çevre dostu ve sürdürülebilir olan yenilenebilir enerji kaynaklarýna yönelmiþlerdir. Yenilenebilir enerji kaynaklarý; güneþ enerjisi, rüzgâr enerjisi, hidroelektrik enerji, jeotermal enerji, biyokütle enerjisi, hidrojen enerjisi ve dalga enerjisidir. Dünyanýn yaklaþýk dörtte üçünün sularla kaplý olmasý dünya ülkelerinin dikkatini dalga enerjisine yöneltmiþtir. Dünyanýn dalga enerji potansiyeli yaklaþýk 32000 TWh/yýl olduðu dikkate alýnýrsa, bu potansiyelin deðerlendirilmesi gerektiði açýkça görülmektedir. Denizlerin her gün milyonlarca kez dalga hareketini tekrarlamasý sonucu doðru yer ve teknolojik sistemler kullanýlarak deniz ve okyanus dalgalarýndan elektrik enerjisi üretimi yapýlmaktadýr. Türkiye’nin 2017 Kasým ayý sonu itibariyle elektrik enerjisi üretimi 264.87 TWh’ tir. Fosil yakýtlý enerji kaynaklarýnýn üretimdeki payý % 71.4 ve yenilenebilir enerji kaynaklarýn payý % 28.6’dýr. Yenilenebilir enerji kaynaklarýnýn elektrik üretimine katkýsý; % 20.1 ile hidroelektrik santrallerden, % 5.9 ile rüzgar enerjisinden, % 0.1 ile güneþ enerjisinden, % 1.8 ile jeotermal enerjiden ve % 0.7 ile biyokütle enerjisinden saðlanmaktadýr ve dalga enerjisi potansiyeli olmasýna raðmen bu enerji türünden elektrik üretimi henüz yaygýnlaþmamýþtýr. Amaç: Türkiye’nin üç tarafý sularla çevrilidir ve Marmara Denizi dýþýnda sahil uzunluðu yaklaþýk 8200 km’dir. Balýkçýlýk, turizm ve askeri tesisler nedeniyle elektrik enerjisi üretimi için bunun yalnýzca 1/5’ i kullanýlabilir ise de dalga enerjisi potansiyeli Türkiye için yaklaþýk 18 TWh/yýl düzeyindedir. Yýllýk dalga enerjisi potansiyeli dikkate alýndýðýnda ülkemiz denizlerinin hepsine dalga santrali kurulmasý mümkündür. Ancak kurulum yeri seçilirken bir takým kriterleri göz önünde bulundurmak gerekir. Bu çalýþmada Karadeniz sahillerine kurulabilecek bir dalga enerji santrali için en uygun kurulum yerinin tespit edilmesi amaçlanmýþtýr. Kapsam: Karadeniz bölgesinde yer alan 5 þehir (Sinop, Samsun, Trabzon, Ordu ve Giresun) arasýndan dalga enerji santrali kurulabilecek en uygun yer tespit edilmeye çalýþýlmýþtýr. Sýnýrlýklar: Turizm potansiyelinin olduðu bölgelerde ve kamu mülklerinin olduðu yerlerde santral kurulmasý sakýncalý olmaktadýr. Ayrýca, deniz dalgalarýnýn sürekli ve düzensiz hareketlerinden dolayý dalga enerjisi potansiyelinin belirlenmesinde sýnýrlýlýklar bulunmaktadýr. Yöntem: Dalga enerjisinden sürdürülebilir ve ekonomik enerji üretiminin saðlanabilmesi için santralin kurulum yerinin seçimi çok önemlidir. Bu amaçla, Karadeniz Bölgesi’nde bulunan Sinop, Samsun, Ordu, Giresun ve Trabzon illerinden birine kurulacak dalga enerjisi santrali kurulum yeri seçimi için çok kriterli bir karar verme yapýsý oluþturulmuþtur. Karadeniz bölgesinde bulunan bu illerin seçilmesinin nedenleri; dalga enerjisi potansiyelinin yüksek olmasý, bu illerin sanayi bölgesine sahip olmasý nedeniyle kurulumu aþamasýnda malzeme temini ve eleman ihtiyacýnýn rahatlýkla karþýlanabilmesi, sahip olduklarý limanlar sayesinde istenilen yerde dalga enerjisi santralinin kurulumu ve naklinin kolaylýkla saðlanabilmesi, nüfus yoðunluðunun kýyý þeridine yakýn yerlerde yoðun olmasý ve sanayi bölgesi olmasý nedeniyle müþteri potansiyelinin çok olmasý gibi etkenlerdir. Çok kriterli karar verme yöntemi olarak ANP (Analytic Network Process) yöntemi seçilmiþtir. ANP yönteminde kullanýlacak ana kriterler; teknik kriterler (dalga yüksekliði, dalga periyodu, rüzgar hýzý), ekonomik kriterler (tesisinin kurulacaðý yerin maliyeti, iþ gücü maliyeti ve enerji iletim maliyeti), konum kriterleri (eriþilebilirlik, deniz zemini, doðal afet etkisi) ve çevresel kriterler (deniz ekosistemine, çevre kirliliðine, manzara kirliliðine ve sosyo-kültüre etki) olarak belirlenmiþtir. Dalga enerjisi santrali için en uygun yer seçimini etkileyen bu kriterlerin birbirlerine göre iliþkileri 3 uzman kiþi tarafýndan deðerlendirilmiþ ve Super Decisions 3.0 programý yardýmýyla kriterler arasý baðlantýlar, içsel ve dýþsal baðýmlýlýklar, geri bildirimler yapýlarak bir að yapýsý oluþturulmuþtur. Hesaplamalar, teknik raporlar ve literatürden elde edilen sayýsal verilerle bazý kriterlerin deðerleri elde edilmiþ ve ikili karþýlaþtýrmalar için kullanýlmýþtýr. Sayýsal verisi elde edilemeyen bazý kriterlerin ikili karþýlaþtýrmalarý için 3 uzman kiþinin görüþleri doðrultusunda sezgisel deðerlendirmeler yapýlmýþtýr. Bulgular: Yapýlan ikili karþýlaþtýrma deðerlendirmeleri Super Decisions 3.0 programýna girilmiþ ve tüm ikili karþýlaþtýrma matrislerinin tutarlýlýk analizleri yapýlarak tutarlýlýk oranlarý hesaplanmýþtýr. Super Decisions 3.0 programýna verilerin aktarýlmasýndan sonra sýrasýyla aðýrlýklandýrýlmamýþ süpermatris, aðýrlýklandýrýlmýþ süpermatris ve limit matris elde edilmiþtir. Daha sonra modelde yer alan kriterlerin öncelik deðerleri elde edilmiþtir. Dalga enerjisi santrali kuruluþ yeri seçimi modeli için, en önemli kriterin 0.400 öncelik deðeri ile dalga yüksekliði kriteri olduðu tespit edilmiþtir. Ana kriterler açýsýndan baktýðýmýzda teknik kriterlerden dalga yüksekliði, ekonomik kriterlerden tesisin kurulacaðý yer, çevresel kriterlerden manzara kirliliði ve konum kriterlerinden eriþilebilirlik en önemli alt kriterler olarak tespit edilmiþtir. Sonuç: Karadeniz Bölgesinde kurulacak dalga enerji santrali için “Sinop”, % 23.12 öncelik deðeriyle ilk sýrada yer almýþtýr. Diðer alternatif yerlerden, “Ordu” % 22.04 öncelik deðeri ile ikinci ve “Samsun” % 20.69 öncelik deðeri ile üçüncü sýrada yer almýþtýr. Öncelik deðerlerine bakýldýðýnda “Trabzon”, alternatif kuruluþ yeri için en son tercih edilebilecek yer olarak karþýmýza çýkmaktadýr. Bu sonuca göre dalga enerjisi santrali için en uygun kuruluþ yerinin alternatifler arasýndan “Sinop” olduðu tespit edilmiþtir.
Anahtar Kelimeler: Yenilenebilir Enerji, Dalga Enerjisi, Çok Kriterli Karar Verme, ANP.
|
