Öz: Giriþ: Tüm insanlar gibi engelli insanlar da eþit haklara sahiptir. Engelli bireyler fiziksel çevrede herkes tarafýndan ortak kullanýlan açýk ve yeþil alanlarda çeþitli engellerle karþý karþýya kalmaktadýr. Bu engeller, engelli bireylerin toplumdan uzaklaþmasýna ve kendi özgüvenlerini yitirmelerine neden olmaktadýr. Karþýlaþýlan sorunlarýn temel nedeni toplumun yeterince bilinçlendirilmemesinden kaynaklanmaktadýr. Kurum ve kuruluþlar, sivil toplum örgütleri tarafýndan toplumumuza, engelli bireylerin toplumun ayrýlmaz bir parçasý olduðu anlatýlmalýdýr. Ülkemizde yasalarla belirtilmesine raðmen açýk ve yeþil alan düzenlemelerinde engelli bireylere yönelik düzenlemelere yeterince yer verilmediði görülmektedir. Oysa birçok geliþmiþ ülkede engelli bireylerin toplumla baðlarýný güçlendirmek, onlarýn yaþam seviyesini yükseltmek için çeþitli düzenlemeler yapýlmaktadýr. Yapýlan çalýþmalarda alanýn bir bölümünün deðil tamamýnýn engelli bireylere yönelik düzenlenmesi saðlanarak saðlýklý ve engelli bireyler arasýndaki iliþkiler arttýrýlmaktadýr. Amaç: Bu araþtýrma engelli bireylerin Çanakkale ilinde bulunan okullardaki açýk-yeþil alanlarda ve kapalý alanlarda, uluslararasý standartlar doðrultusunda karþýlaþtýklarý sorunlarýn saptanmasý, saptanan sorunlarýn yurt dýþý ve yurt içi örnekler ile uygulanabilir tasarýmlarýn oluþturulmasý ve öneriye sunulmasý amacýyla gerçekleþtirilmiþtir. Kapsam: Yapýlan bu araþtýrmanýn alanýný, eðitim ve öðretim dokusunun bulunduðu, yakýn çevresinde diðer yapýsal ve açýk alanlarý içeren Çanakkale ilindeki okullar oluþturmaktadýr. Sýnýrlýklar: Araþtýrma uzun vadeli zaman gerektirdiðinden, Çanakkale kent merkezinde bulunan Milli Eðitim Bakanlýðý’na baðlý olan eðitim kurumlarýndan dokuz ilkokul, on ortaokul ve on beþ lise ile sýnýrlandýrýlmýþtýr. Yöntem: Araþtýrmanýn hedefine ulaþýlabilmesi için sorunlarýn ve sorunlu alanlarýn saptanmasý, kriterlerin belirlenmesi ve çözüm önerilerinin ortaya konulmasý ve uygulanabilirliðinin saðlanmasý gerekliliðinden hareketle çalýþma farklý aþamalardan oluþmaktadýr. Ýlk aþamada, Türkiye’deki engelli bireylerin oraný ile engellilere yönelik yasal düzenlemeler araþtýrýlmýþtýr. Daha sonra araþtýrma alanýnda engelli bireyler için sorun oluþturan kaldýrýmlar, rampalar, bina giriþleri ve kentsel donatý birimlerinin konumlarý ve biçimleri gözlemlenerek mevcut ölçüleri tespit edilmiþtir. Elde edilen veriler, TSE tarafýndan oluþturulan engellilere yönelik standartlar ile karþýlaþtýrýlmýþtýr. Engelli bireylerin yaþamlarýnda karþýlaþtýklarý sorunlarýn saptanmasýnda belirleyici olan ilkeler incelenmiþtir. Her bir alan içerisinde kullaným kriterlerinin uygunluðu belirlenmiþtir. Araþtýrmanýn son aþamasýnda analiz ve deðerlendirme yapýlmýþtýr. Araþtýrma alanýnda çekilen fotoðraflar ve elde edilen ölçüler deðerlendirilmiþ ve mevcut duruma göre sorunlarýn neler olduðu tespit edilmiþtir. Bulgular: Araþtýrma alaný olarak seçilen Çanakkale kent merkezindeki Milli Eðitim Bakanlýðý’na baðlý okullarda, idari personel, öðretmenler, öðrenciler ve misafirler tarafýndan kullanýmlarý kapsayan açýk alanlar, ulusal mevzuat ve standartlar, peyzaj mimarlýðý tasarým ilkeleri ve uygulamalarý doðrultusunda incelenmiþtir. Elde edilen veriler neticesinde tekerlekli sandalyeli, görme ve iþitme engelli bireylerin alan içinde ulaþýlabilirliðini engelleyen sorunlar tespit edilmiþtir. Her engelli birey bina giriþlerinden kendi olanaklarý ile baðýmsýz olarak yararlanmalýdýr. Araþtýrma kapsamýnda incelenen okullarýn bir kýsmýnýn bina giriþlerinde tekerlekli sandalyeli engelliler için uygun rampa olmadýðý, bir kýsmýnda ise bulunan rampalarýn geniþliðinin standartlara uygun olarak konumlandýrýlmadýðý tespit edilmiþtir. Ýncelenen okullarýn birçoðunda merdiven basamaklarýnýn yüksekliðinin ve geniþliði standartlara uygun yapýlmýþ olmasýna raðmen, basamak uçlarýnda kaymayý önleyici herhangi bir yüzey malzemesi kullanýlmamýþtýr. Görme engelli bireylerin yaya yolunda yürümelerine kýlavuzluk edecek kabartma yüzeyli herhangi bir yer döþemesi bulunmamaktadýr. Çöp kutularýnýn aðýz açýklýðýnýn zeminden yüksekliði ve konumu kýsmen uygun olduðu belirlenmiþtir. Araþtýrma yapýlan alanlarda aydýnlatma gibi sabit direklerde kýsmen görme engelli bireylere yönelik uyarý bantlarý bulunmamaktadýr. Engelli bireylere yönelik tabela, levha, bina eriþim planý, bilgi panosu ve eriþilebilir semboller bulunmamaktadýr. Ýnceleme yapýlan okullarýn birçoðunda engelli bireylere yönelik otopark bulunmamaktadýr. Sonuç: Bu baðlamda yürütülen araþtýrma sonucunda; yapýlan çalýþmalarýn eriþilebilirlik ve ulaþýlabilirlik kapsamýnda yetersiz olduðu ortaya koyulmuþtur. Alan analizi ile uluslararasý mevzuat, TSE standartlarý ve bu standartlara göre yapýlan düzenlemelerden örnekler alýnarak yapýlan tasarým kararlarý doðrultusunda engelli bireylerin sorunlarýna yönelik öneriler getirilmiþtir. Engellilerin kullanýmýna uygun hale getirilmiþ alanlardaki peyzaj tasarýmlarýyla diðer insanlardan soyutlanmamalarý, onlarla ayný alanlarý paylaþmalarý saðlanmalýdýr. Kentsel dýþ mekanlarda oluþturulan kullaným alanlarýnda donatýlarýn, kent mobilyalarýnýn, açýk ve kapalý tüm mekanlarýn engellilerin istek ve ihtiyaçlarýna cevap verecek þekilde tasarlanmasý ve uygulanmasý gerekmektedir.
Anahtar Kelimeler: Engelli, Ulaþýlabilirlik, Peyzaj, Tasarým, Çanakkale
|