|
Giriþ: M.Ö. 535 – 475 yýllarýnda yaþamýþ Ephesos’lu ilk çað filozoflarýndan Herakleitos’un söylediði gibi “Deðiþmeyen tek þey deðiþimin kendisidir”. Toplum, geliþim ve deðiþimin bu sürekliliðine uyum saðlama çabasýndadýr. Bu çabadan, toplumsal kimliði oluþturan önemli unsurlardan biri olan tarihi yapýlar da etkilenmektedir. Yeni yapýlaþmanýn içinde kalan tarihi yapýlar, kendini eski-yeni çatýþmasýnýn içinde bulmaktadýr. Özellikle kent merkezlerindeki rant bölgelerinde yer alan tarihi yapýlar, bu durumdan olumsuz etkilenebilmektedir. Kültürel, sanatsal ve tarihi deðerler taþýyan bu yapýlar, deðiþimin hýzýna ayak uyduramadýðýnda yok olma tehlikesiyle karþý karþýya kalmaktadýr. Bu duruma engel olabilmek ve kültürel mirasýn sürdürülebilir korunmasýný saðlamak amacýyla yapýlarýn “yaþatýlmasý” gerekmektedir. Yapýlarýn yaþatýlmasý, mevcut iþlevin güncellenmesi ya da eski iþlevini sürdüremeyen yapýlarýn yeniden iþlevlendirilmesi yoluyla yapýlmaktadýr. Her iki durumda da bazý mekânsal ihtiyaçlar ortaya çýkabilmektedir. Bu ihtiyaçlar, genellikle mevcut mekânýn aynen kullanýlmasý, büyük bir mekânýn bölünmesi ya da sonradan yapýlan niteliksiz bir bölücü duvarýn kaldýrýlmasý yoluyla karþýlanabilir. Bunlarýn yeterli olmadýðý durumlarda, tarihi yapýya yeni bir ek ihtiyacý doðmaktadýr. Yeni ekin; açýk, yarý açýk ya da kapalý mekân oluþturmasý, boyutu ve diðer mekânlarla olan iliþkisi yapýnýn iþlevine baðlý olarak deðiþmektedir. Bunun dýþýnda yeni ekin konumu; arsanýn durumuna, imar koþullarýna, yapýnýn taþýyýcýlýk durumuna ve tasarýmcýnýn oluþturmak istediði etkiye baðlýdýr. Tasarýmcýnýn meydana getirdiði ekin, yapý ve insanlar üzerindeki etkisini, oran-orantý, renk, doku, biçim, malzeme ve strüktür kriterleri belirlemektedir. Bu kriterler ile tasarlanarak ortaya çýkan ürün, üç farklý sonuç oluþturabilir. Buna göre, ortaya çýkan ürün, tarihi yapýya egemen olabilir, egemenlik iliþkisi kurmayabilir ya da tarihi yapý, ek yapýya egemen olabilir. Bu çalýþmada, ek yapý uygulanmýþ tarihi yapý örnekleri incelenmiþtir. Bu örneklerdeki eklerin, tarihi yapýlar üzerindeki görsel etkisi, egemenlik iliþkisi açýsýndan yukarýda deðinilen kriterler ölçeðinde deðerlendirilmiþtir. Amaç: Tarihi yapýlara uygulanan eklerin, yapý üzerindeki egemenlik etkisini araþtýrmaktýr. Böylelikle tasarýmcýnýn, henüz tasarým aþamasýndayken ek yapýnýn, tarihi yapý üzerinde oluþturacaðý etkiyi tartmasý için yol gösterici olmak hedeflenmektedir. Kapsam: Araþtýrmada örnek olarak seçilen tarihi yapýlara uygulanmýþ yapý ekleri, egemenlik etkisi bakýmýndan oluþturulan kriterler ölçeðinde irdelenmektedir. Yeni eklerin, koruma ilkeleri açýsýndan tarihi yapýya etkisi çalýþma konusunun dýþýnda tutulmuþtur. Sýnýrlýlýklar: Seçilen örneklerdeki eklerin, tarihi yapý üzerindeki görsel etkisi, sadece egemenlik iliþkisi ölçeðinde ele alýnmýþtýr. Yöntem: Çalýþmada materyal olarak, yurt dýþýndan ve yurt içinden seçilen tarihi yapýlarýn yerinde incelenerek oluþturulan fotoðraf arþivinden ve çeþitli kaynaklardan elde edilen fotoðraflarýndan yararlanýlmýþtýr. Ek yapý ile tarihi yapý arasýndaki egemenlik iliþkisi; konum, oran-orantý, renk, doku ve biçim açýsýndan ele alýnmýþ olup bu kriterlere göre çeþitli derecelerde (0, 1, 2, 3 olmak üzere) puan verilmiþtir. Konum, oran-orantý ve biçim, egemenlik etkisini diðer kriterlerden daha fazla arttýrdýðýndan verilen deðer ikiyle çarpýlarak hesaplanmýþtýr. Elde edilen deðerler tablo haline getirilmiþtir. Bu tabloya göre, 0-1 puan arasý egemenlik etkisinin olmadýðý, 2-5 puan arasý az egemen, 6-9 puan arasý egemen, 10 ve yukarýsý puan çok egemen olarak kabul edilmiþtir. Buna göre, incelenen örnekler, egemenlik etkisi bakýmýndan karþýlaþtýrýlmýþtýr. Bulgular: Ýncelenen örneklerden 4 tanesinde tarihi yapý ve ek yapý eþit derecede egemen, 3 tanesinde ek yapý az egemen, 2 tanesinde ek yapý egemen, 2 tanesinde ek yapý çok egemen, 1 tanesinde tarihi yapýnýn ek yapýya egemen olduðu ortaya çýkmýþtýr. Ayrýca tasarýmýn temel yaklaþýmýnýn (uyum, zýtlýk vb.), yapýlarýn egemenlik derecelerinden baðýmsýz olduðu görülmektedir. Sonuç: Tarihi yapýlarý korumanýn toplumsal bir görev olduðu bilinciyle bu yapýlarýn gelecek nesillere ulaþabilmesinin yöntemleri araþtýrýlmýþtýr. Bu yöntemlerden biri yapýlarýn kullanýlarak yaþatýlmasýdýr. Tarihi yapýnýn mekânlarý, kullanýma uygun olmadýðýnda, yeni eklerin yapýlmasý kaçýlmaz olmaktadýr. Bu eklerin, tarihi yapýya müdahale olarak deðerlendirilmesi gerekmektedir. Ekler, yapýnýn tarihi, kültürel, sanatsal ve etnografik deðerlerine zarar vermeden, yapýnýn özgünlük deðerine saygý göstererek düzenlenmelidir. Bunlarýn yaný sýra eklerin, yapý üzerindeki görsel etkiyi deðiþtirdiði göz önünde bulundurulmalýdýr. Ek yapýnýn egemen olmasý durumunda, tarihi yapý arka planda kalarak yeni yapý kendini göstermektedir. Tarihi yapýnýn egemen olmasý durumu ise kullanýcýlarýn ve ziyaretçilerin zihninde tarihi yapýnýn yer etmesine olanak saðlamaktadýr. Bu bilgiler ýþýðýnda tasarýmcý, tasarým aþamasýnda, ek yapý ve tarihi yapý arasýndaki egemenlik iliþkisini ve derecesini tespit ederek tasarýmýný yönlendirebilir.
Anahtar Kelimeler: Tarihi Yapý, Yeni Ek, Egemenlik Etkisi
|