Öz:Giriþ: Toplumun tüm bireylerinin eþit kullanýmýna açýk olmasý gereken kent meydanlarýnda, kimi kullanýcý gruplarýnýn paylaþýmda sorunlar yaþadýðý ve bu grubun çoðunlukla engelli bireylerden oluþtuðu gözlemlenmektedir. Toplum olmanýn gereklerinden biri bireylerin birlikte yaþayabilmeleridir. Toplumsal yaþama tam katýlým ise, yapýlý fiziksel çevrenin toplumun tüm fertlerinin kullanýmýna uygun olarak düzenlenmesiyle mümkün olabilir. Bu doðrultuda yaþamýn tüm alanlarýndaki hak ve hizmetlere ulaþabilmek ve bunlardan yararlanabilmek anlamýna gelen “eriþilebilirlik” kavramý ortaya çýkmýþtýr. Bu kavramýn geliþmesi sonucunda ise, kentlerin planlanmasýnda evrensel tasarým yaklaþýmý benimsenmiþtir. Bu yaklaþým “herkes için tasarým” anlayýþýný getirmekte ve kentin yaþam alanlarýnýn bireyleri ayrýþtýrýcý deðil, bütünleþtirici tasarýmlarla yapýlandýrýlmasýnýn gerekliliðini vurgulamaktadýr. Amaç: Bu çalýþmada kentlerin önemli odak noktalarý olan meydanlarýn engelli bireyler tarafýndan kullanýmý, evrensel tasarým ilkeleri doðrultusunda deðerlendirilerek tespit edilen sorunlara yönelik yeni tasarým önerileri ile çözüm getirilmesi hedeflenmektedir. Kapsam: Yapýlan bu araþtýrma Sakarya Ýli, Arifiye Ýlçesinde yer alan Arifiye Meydanýnýn yedi adet evrensel tasarým kriteri doðrultusunda görsel analizlerle deðerlendirilmesinden oluþmaktadýr. Sýnýrlýklar: Bu örnek araþtýrma tek bir meydanla sýnýrlandýrýlmýþ olup, çalýþmanýn mevcut yapýlý farklý kamusal alanlarda yinelenebilmesi söz konusudur. Yöntem: Araþtýrma yöntemine yaklaþým öncelikle çalýþma yapýlacak kent meydanýnýn belirlenmesi ve yapýlý alandaki eksikliklerin görsel analizler ile tespit edilmesi þeklinde olmuþtur. Bu doðrultuda 1999 depreminden sonra hýzlý kentsel geliþimin yaþandýðý Sakarya, örnek il olarak ele alýnmýþtýr. Sakarya’daki ilçe nüfus yoðunluklarý en fazla olan beþ ilçe tespit edilmiþtir. Bu ilçelerde yer alan yüz ölçümü en büyük meydanlarda haftalýk/günlük kullaným yoðunluklarý canlý gözlem metodu ile ölçülmüþtür. Sürekli yoðunluðun en fazla olduðu Arifiye Meydaný çalýþma alaný olarak seçilerek evrensel tasarým kriterleri doðrultusunda deðerlendirilmiþtir. Bulgular: Mevcut yapýlý alan tasarýmýnýn deðerlendirilmesinde yedi temel evrensel tasarým prensibi ele alýnarak, alt deðerlendirme ölçütleri belirlenmiþ ve Arifiye Meydanýnýn bu ölçütlere uygunluðu araþtýrýlmýþtýr. Ýlk deðerlendirme kriteri olan “Eþit kullaným prensibi” doðrultusunda, alanda tüm kullanýcýlar için ayrýmsýz/eþ deðerde bir sirkülasyon alaný tasarlanmadýðý belirlenmiþtir. Kýlavuz izlerinin eksik ve yanlýþ uygulanmasý, eski ve bozulmuþ yer döþemeleri, rampa eðimlerindeki yanlýþlýklar alandaki eþit kullaným olanaklarýnýn yetersizliðini ortaya koymuþtur. Ýkinci deðerlendirme kriteri olan “Kullanýmda esneklik prensibi” doðrultusunda yapýlan incelemede, sesli uyarý sistemlerinin ve dokunsal yüzeylerin eksikliði tespit edilmiþtir. Üçüncü olarak; alanýn “Basit ve sezgisel kullaným”ý deðerlendirilerek, bireylerin farklý duyularýna hitap edebilecek tasarýmlarýn eksikliði görülmüþtür. Dördüncü prensip olan “Algýlanabilir bilgilendirme” tasarýmý konusunda alanda farklý anlatým (görsel, iþitsel, dokunsal) teknikleri eksiktir. Beþinci olarak “Tasarýmda hata payý” kriteri deðerlendirildiðinde alandaki mevcut elemanlarýn çevresinde oluþabilecek tehlikelere karþý uyarý ve koruma tedbirlerinin yer almadýðý görülmüþtür. Altýncý kriter olan “Düþük fiziksel güç harcanmasý” deðerlendirildiðinde alanda uzun süreli fiziksel güç harcanýmýný azaltacak tasarýmlarýn mevcut olmadýðý tespit edilmiþtir. Yedinci ve son olarak “Yaklaþým ve kullaným için boyut ve mekan saðlanmasý” kriteri incelenmiþ ve meydanda bulunan ögelerin farklý fiziksel özellikteki bireylerin kullanýmýna cevap verecek nitelikte olduðu görülmüþtür. Sonuç: Kentler için “eriþilebilirlik” olgusu; farklý fiziksel özelliklere sahip bireylerin bir arada veya baðýmsýz, özgür, güvenli ve konforlu bir þekilde kenti yaþayabilecekleri alanlarýn varlýðý olarak tanýmlanabilir. Kentlerin yaþanabilirliði kentin toplum içindeki tüm gruplara eþit ve uygun þekilde hizmet etmesi ile doðru orantýlýdýr. Eriþilebilirlik olgusu deðerlendirildiðinde, kentin yaþam alanlarýnýn toplumu oluþturan bireyleri ayrýþtýrýcý deðil, bütünleþtirici ve evrensel tasarým kriterleri doðrultusunda yapýlandýrýlmasýnýn gerekliliði ortaya çýkmaktadýr. Bu noktada özellikle engelli bireylerin karþýlaþtýklarý sosyal ve fiziksel sorunlar karþýsýnda her kademedeki yönetim birimlerinin, farklý meslek gruplarýnýn çözüm üretme zorunluluðu taþýmalarý, ayrýca herkes için eþit, eriþilebilir tasarýmlar tercih edilmesi yönünde kamuoyunun bilinçlendirilmesinin saðlanmasýnýn gerekli olduðu düþünülmektedir.
Anahtar Kelimeler : Eriþilebilirlik, Evrensel tasarým, Engelli bireyler, Kent meydanlarý.
Yazar Notu: Bu çalýþma Dr. Öðr. Üyesi Gülferah ÇORAPÇIOÐLU tarafýndan danýþmanlýðý yapýlan Ýstanbul Arel Üniversitesi, Mühendislik-Mimarlýk Fakültesi, “Fen Bilimleri Enstitüsü”nde yapýlmakta olan Buse FAZLIOÐLU “Eriþilebilirlik ve Kent Meydanlarý” Konu Baþlýklý, Yüksek Lisans Tez çalýþmasýndan türetilmiþtir.
Anahtar Kelimeler: Eriþilebilirlik, Evrensel tasarým, Engelli bireyler, Kent meydanlarý.
|
