Þehirlerin biyolojik saatleri, insanlarýnki ile eþ zamanlý çalýþmaktadýr. Þehrin geliþimi; sosyal, politik ve teknolojik alanlarda þehrin yapýlý çevresi için kilit bir rol oynamaktadýr. Eski yapýlar, zaman içerisinde bozulmaya þahitlik etmekte; yaþayan kullanýmlarýný, boþalan mekânlar ve yýkým ile takas etmektedir. Kullaným amacýndan uzaklaþan veya terk edilen eski yapýlarýn, yerel ölçekten baþlayarak küresel nitelikte etki saðlayacak efektif ve ekonomik bir opsiyon olarak ele alýnmasý gereklidir.
Bir yapýnýn yeniden istihdam edilmesi ve saklý deðerlerinin yüzeye çýkarýlmasý anlamýna gelen “kullaným dönüþümü”, mevcut bir yapýnýn kullaným amacýný çaðdaþ gereksinimler doðrultusunda deðiþtirerek onu yaþatan en önemli koruma uygulamalarýndan biridir. Binalarýn ana iþlevleri dýþýnda bir iþleve dönüþtürülerek yeniden kullanýlmasý yeni bir olgu deðildir. Tarih boyunca yapýlarýn yeni iþlevler kazandýrýlarak dönüþtürülmesi uygulamalarý hep var olmuþ olsa da kullaným dönüþümü bir disiplin olarak 1970’lerden sonra bir teori ve uygulama olarak yürürlüðe girmiþtir. Kullaným dönüþümü planlanan yapýda, gerekli müdahale seviyesinin saptanabilmesi için yapýnýn tarihi ve kültürel geçmiþinin anlaþýlmasý büyük önem taþýr. Yapýnýn mimari ve mekânsal potansiyeline iliþkin alýnacak kararlar, kültürel ve sosyal deðerinin dikkatlice analizini gerektirir ve bu potansiyelin ortaya çýkarýlmasý, yapýnýn çevresi ile birlikte bir bütün halinde deðerlendirilmesi ile mümkündür.
Yerel halk, kentin geçmiþini temsil eden eski yapýlara karþý duygusal davranmaktadýr. Bu sebeple, yeni projelerde yerel halkýn göz önünde bulundurulmasý ve hatta yeni iþlevin gerekli ihtiyaçlarý tam karþýlayabilmesi için karar verme sürecine dahil edilmesi gereklidir. Bu yapýlar; kolektif belleðe katkýlarý, mimari kimlik ve kültürel önemlerini tayin eden form, malzeme, strüktür ve fonksiyonun ayrýlmaz iliþkisi ile karakterlerini kazanýr. Eski yapýlar; yeni iþlevi ile kentte ihtiyaç duyulan bir fonksiyonu tamamlayabilir, kente ait olmanýn gururunu canlandýran, halkýn saygýsýný kazanan bir odak noktasýna dönüþebilir ve daha büyük bir kentsel yenileme çalýþmasýnýn baþlamasýna sebep olabilir. Malzemenin, mekânýn, enerjinin ekonomik kullanýlmasý, altyapýdan daha iyi faydalanýlmasý gibi kullaným dönüþümünün doðasýnda var olan sürdürülebilir nitelikler, gelecekte dönüþüm projeleri ile kentlerin kurtuluþundaki ana kriterler olacaktýr. Eski yapýlarýn parçasý olduðu kentsel geliþim planlarýnda, tasarým ve mimari uzmanlýða sahip projelerin sayýsý gün geçtikçe artmaktadýr.
Çaðdaþ koruma kavramý kapsamýnda; bu yapýlarýn geçmiþ, bugün ve gelecekte süreklilik arz edecek þekilde aktif olarak korunmasý gerekmektedir. Yapýnýn sosyal sürdürülebilirliði, yeni iþlevinin ve kullanýcýlarýnýn gereksinimlerini yeterli derece karþýlayabilmesi ile saðlanabilir. Yapýnýn sahip olduðu deðerler ve karakterine zarar verilmeden adaptasyonu, yeni kullaným amacýnýn kent kültürü içerisinde kabul görmesi, kentsel sembol deðerinin ortaya çýkartýlmasý ve kent ölçeðindeki çevre karakterlere saygýsý ile mekânýn performans düzeyinin tespit edilmesinde önemli rol oynamaktadýr.
Bu çalýþmada amaç; eski yapýlarýn kullanýmý dönüþümü ile kentsel mekâna olan katkýlarýný, yapý tipolojileri üzerinden tartýþmaktýr.
1970’lerin ileri gelen araþtýrmacýlarýndan Cantacuzino, “New Uses for Old Buildings” kitabýnda kullaným dönüþümü kavramýný uluslararasý örnekler kullanarak 11 farklý yapý tipolojisi altýnda incelemeye almýþtýr. 1989’da benzer bir inceleme yöntemi kullanarak konuyu 6 farklý tipoloji altýnda inceleyen ikinci kitabýný yayýnlamýþtýr.
Bu araþtýrmada yapý tipolojileri; (1) endüstri yapýlarý, (2) dini yapýlar, (3) ulaþým yapýlarý, (4) ofis yapýlarý, (5) kamusal yapýlar, (6) konut ve konaklama yapýlarý, (7) askeri yapýlar olmak üzere 7 bölüm ile sýnýrlandýrýlmýþtýr.
Çalýþmanýn devamýnda, belirtilen yapý tipolojilerine ait seçili kullaným dönüþümü projeleri yardýmýyla; yapýnýn bulunduðu bölgeye katkýsý, çevresel karakter, çevresindeki doku ile bütünleþmesi, kent içinde merkez oluþturmasý ve kent imajý üzerindeki etkisi ile tarihi, kültürel, ekonomik ve çevresel sürekliliði ve yapýnýn sürdürülebilirliði incelenmiþtir.
Anahtar Kelimeler: Tarihi Yapýlar, Kullaným Dönüþümü, Sürdürülebilirlik, Tipoloji
|
