Kahve tüketiminin dýþýnda bir çok farklý fonksiyona hizmet eden kahvehaneler ilk kurulduklarý tarihten baþlayarak önemli bir sosyalleþme ve toplanma mekaný olmuþlardýr. Zaman içerisinde farklý iþlevlere dönüþebilen, kamusal ile özelin birbirine geçtiði bir katman, bir ara mekan özelliðini içerisinde barýndýran kahvehaneler, tarih içerisinde üstlendiði rollerin ve mekansallýðýn heterojenliði nedeniyle bugünkü kafeler ve millet kýraathanelerinin de kökenini oluþturmaktadýr. Michel Foucault’un kullandýðý, ‘‘heterotopya’’ kavramý, Türk toplumunda kahvehanelerin yerinin anlaþýlmasý açýsýndan önemlidir. Michel Foucault, “Öteki Mekanlara Dair” adlý metninde heterotopyanýn farklý ölçek, program ve biçime sahip çok sayýda örneðini vermekte ve karakteristik özelliklerini saymaktadýr. Foucault, hapishane, akýl hastanesi, huzur evi, kahvehaneler vb. gibi normlardan sapma gösterenlere mahsus öteki mekanlarý sapma heterotopyalarý olarak adlandýrmaktadýr.Bu çalýþmanýn amacý, kahvehaneleri toplumumuzda tarih içinde üstlendikleri farklý kamusal roller ve norm dýþý olaný sisteme dahil etme biçimleriyle ‘sapma heterotopyalarý’ olarak tartýþmaktýr. Çalýþmada kahvenin keþfi, kahvehanelerin ortaya çýkýþý, Osmanlý toplumunda yayýlýþý, farklý dönemlerdeki toplumsal iþlevleri; enformel bir eðitim kurumu rolünü üstlenmesi, iletiþim, eðlence, kültür-sanat faaliyetleri merkezi olmasý, sözlü kültür unsurlarýnýn devam etmesini saðlayan bir mekan özelliði taþýmasý, boþ zamanlarýn deðerlendirilme ve iþ bulma ya da aylaklýk etme mekaný olmasý gibi özellikleri incelenecek ve Michel Foucault’nun öne sürdüðü heterotopyalarýn altý karakteristik özelliði, kahvehaneler üzerinde analiz edilecektir. Sonuç bölümünde, kamusal yaþam için hem sisteme uygun hem de sisteme aykýrý çalýþan farklý bir iletiþim alt yapýsý ortaya koyan “öteki mekanlar” olarak kahvehaneler, toplumumuzdaki etik ve norm anlayýþýnýn meþruluðunun sorgulanmasý için ele alýnacaktýr.
Anahtar Kelimeler: kahvehane, Michel Foucault, heterotopya, sapma heterotopyasý
|
