Giriþ: Bir gelenek olarak Dünya’da ve Türkiye’de mimarlýk gündeminin en önemli konularýndan birini mimari proje yarýþmalarý oluþturmaktadýr. Projelerin oluþum süreçleri içerisinde ve yarýþma baþarýlarýnýn ölçülmesinde önemli konulardan biri de kamusal alan/kamusallýk üretimidir. Kamusal alan olgusunun projelerin oluþum ve deðerlendirme süreçlerinde etkili olmasýnýn nedeni, öneri yapýnýn yakýn çevresiyle birlikte oluþturacaðý sosyal yaþam, gündelik aktiviteler ve yaþanabilir çevrelere yönelik beklentilerdir. Kamusal alan kavram olarak çokça tartýþýlmýþtýr buna karþýlýk, projeler üzerinden ölçülebilirliðine yönelik yöntemsel çalýþmalar sayýca azdýr. Amaç: Kuramsal olarak geniþ bir taban ve içeriðe sahip olan, ayný zamanda yarýþmalarýn deðerlendirme kriterlerinde sýklýkla yer verilen kamusal alan kavramýnýn sözel ve sosyal bir konu olmaktan çýkarýlarak proje okumalarýnda da aktif olarak kullanýlabilir bir metoda dönüþtürülmesi amaçlanmýþtýr. Kapsam: 2000 yýlý sonrasý açýlan yönetim binalarý ulusal mimari proje yarýþmalarý içerisinden kamusal alanla iliþkileri güçlü ve iþlevsel olarak çeþitlenen üç adet yarýþma seçilmiþ ve birincilik ödülleri okunarak sonuç bulgularýna ulaþýlmýþtýr. 2000 yýlý ve sonrasý, günümüz kamusallýðýnýn sorgulanmasý açýsýndan önemli görülmüþtür. Sýnýrlýklar: Seçilen projeler yakýn çevresiyle kurmaya çalýþtýklarý etkileþim ve ihtiyaç programlarýnda belirtilen çeþitlilikler göz önünde bulundurularak belirlenmiþtir ve kamusal alaný ele alma baðlamýnda irdelenmiþtir. Seçilen üç yarýþma projesinin de sadece birincilik ödülleri ele alýnmýþtýr. Seçilen yarýþmalar Denizli Hükümet Konaðý Mimari Projesi ve Yakýn Çevresi Kentsel Tasarým Projesi (2009), Yozgat Ýl Genel Meclisi-Ýl Özel Ýdare Binasý ve AVM Ulusal Mimari Proje (2011) ve Mersin Ticaret ve Sanayi Odasý Hizmet Binasý ve Ýþ Merkezi Mimari Fikir (2012)’yarýþmalarýdýr. Yöntem: Kamusal alan yorum ve tasarýmýnýn projeler içerisinde ne derece yer tuttuðuna yönelik nitel ve nicel deðerlendirme önerisi getirilmiþtir. Nitel okuma olarak kamusal alan kavramýnýn sýnýflandýrýlmasýna yönelik sýnýf tanýmlarý yapýlmýþtýr. Tanýmý yapýlan kamusal alanlar “geçiþli-doðrudan” ve “parçalý-bütüncül” olarak iki ayrý baþlýkta ele alýnmýþtýr. Buna göre önerilen proje görselleri üzerinde grafik olarak tarama/çizimler yapýlarak projedeki kamusal alan sýnýfý belirlenmiþtir. Nicel okumalar ise birincilik ödüllerinin iki ve üç boyutlu çizim/görsellerinin dijital ortama aktarýlmasý ile yapýlmýþtýr. Nicel olarak her proje için vaziyet planý üzerinden “kentsel mekan / kamusal alan oraný, kat planlarý için “yapý programý / kamusal alan oraný” ve cepheler için de “kütle / kamusal alan oraný” hesaplanmýþtýr. Oranlarýn aritmetik ortalamasý alýnarak her projenin genel kamusal alan oraný belirlenmiþtir. Bulgular: Proje verilerine uygulanarak elde edilen kamusal alan oranlarý ve sýnýflandýrmalarý yatayda projeler, düþeyde ise kamusal alan bulgularý olacak þekilde tablolaþtýrýlmýþtýr. Deðerlendirme sonucunda yarýþma kamusal alan oranlarý 0.6, 0.4 ve 0.5 olarak bulunmuþtur. Yarýþmalardaki kamusal alan sýnýflarý “Bütüncül ve Doðrudan Kamusal Alan”, “Bütüncül ve Doðrudan Kamusal Alan” ve “Parçalý ve Geçiþli Kamusal Alan” olarak belirlenmiþtir. Sonuç: Yarýþma projelerinin kamusal alan oranlarý genel aritmetik ortalamasý alýndýðýnda 0.5 sonucu elde edilmiþtir. Ortalamayý etkileyen faktörlere bakýldýðýnda; (i) yarýþma konusunun halkýn doðrudan etkileþimini artýracak ticari, rekreasyonel kullaným ya da ek iþlevlerle zenginleþtirilmesi durumunda kamusallýðýn arttýðý, (ii) AVM gibi kapalý ve yatayda büyük alana yayýlan iþlevlerle desteklendiðinde kamusallýðýn olumsuz yönde etkilediði, (iii) yapýnýn kat sayýsýndaki artýþýn plan düzleminde kamusallýðý artýrdýðý, buna karþýlýk düþey düzlemde azalttýðý, (iv) parsel bazlý projelerin, etrafý sosyal donatýlarla desteklenen ve kentsel tasarýmý istenilen projelerle kýyaslandýðýnda daha az kamusallýk önerebildikleri sonuçlarýna ulaþýlmýþtýr. Gerek gelecek yarýþmalarda gerekse de gelecekteki kamusallýk içermesi beklenen bütün yapýlarda, öneri ve deðerlendirmelerin sözel ve kiþisel deðerlendirmelere deðil, nesnel verilere dayandýrýlmasý önemlidir. Çalýþma, bu baðlamda bir yöntem önermesi açýsýndan deðerlendirilmelidir.
Anahtar Kelimeler: Kamusal Alan, Mimarlýk Yarýþmalarý, Proje Deðerlendirme
|
