Giriþ: Toplumsal bellek toplumun geçmiþini günümüz ile baðlayan temel bir unsurdur. Toplumsal belleðin mekân ile iliþkisi temel düzeyde ve etkin oranda görülmektedir. Toplum ve mekân birbirinden baðýmsýz olarak düþünülmemektedir. Geçmiþ, bellekte sürekli bir yeniden yapýlanma süreci içerisindedir. Bu sürecin belirleyicisi olan insan, mekânlarýn þekillenmesinde etkin bir rol oynamaktadýr. Bireyler mekânlarý deðiþtirirken mekânlar da bireylerin belleðini canlý tutmaktadýr. Amaç: Konya ve çevresi Kalkolitik ve Tunç Çaðlarý ile Hitit, Frig, Roma, Bizans, Selçuklu, Osmanlý ve Cumhuriyet Dönemlerine tanýklýk etmiþ, önemli mimari eserlere sahip tarihî bir þehirdir. Bu medeniyetlerden izler taþýsa da, en çok baþkentliðini yaptýðý Selçuklu Devletinin kimliðiyle ön plandadýr. Selçuklu döneminde þehre gelen yollarýn giriþ noktalarýnýn sur kapýlarý olmasý bu alanda sanat ve ticaretin geliþimini saðlarken, kamu yapýlarýnýn inþasýnda da önemli katkýlar saðlamýþtýr. Konya tarihi kent merkezinin ilk yerleþim alaný bugün Alâeddin Tepesi olarak bilinen höyük ve tepenin doðusu-güneyi olmuþtur. Bu alan uzun yýllar boyu farklý medeniyetler tarafýndan merkez olarak kullanýlmýþtýr. Osmanlý döneminde Tarihi Kent Merkezi’nin geliþimi Alâeddin Tepesi ile Mevlana Türbesi arasýnda gerçekleþmiþtir. Bu yönde geliþmesinde kentsel alana katkýsýnýn yadsýnamayacaðý Mevlana külliyesinin doðu da olmasýnýn payý büyüktür. Iþýnsal yapý içesinde en önemli ulaþým arteri olma özelliðine sahip bu aks, üzerinde farklý medeniyetlerin zengin mimari içeriðini gözler önüne sermektedir. Selçuklu, Osmanlý ve Cumhuriyet dönemine ait kamu yapýlarý aks üzerinde yerini almaktadýr. Bu çalýþma ile köklü bir geçmiþe, çok katmanlý bir yapýya sahip olan Alaeddin-Mevlana aksý üzerinde yer alan kamu yapýlarýnýn tarihi geçmiþini ve morfolojik yapýsýný ortaya koymak amaçlanmaktadýr. Çalýþmada Alaeddin- Mevlana aksý üzerinde yer alan farklý dönemlere ait kamusal yapýlarýn kent kullanýcýlarýnýn belleklerinde ne kadar yer ettiðini tespit etmek amaçlanmaktadýr. Kapsam: Konunun ele alýnýþýnda önemli olan toplumsal bellek kavramýnýn tarih, mekân, kültürle iliþkisi açýklanmýþtýr. Toplumsal belleðe dair önemli çalýþmalarý olan Halbwachs’ýn ve Assmann araþtýrmalarý incelenmiþtir. Alaeddin Mevlana aksýnýn genel özelliklerine, tarihsel geliþimine ve kente katkýsýna deðinilmiþtir. Aksýn kamusal alana katkýlarý Gehl’in çýkarýmlarý ýþýðýnda yorumlanmýþtýr. Aks üzerinde yer alan kamusal yapýlarýn toplum üzerindeki deðeri ortaya çýkarýlmýþtýr. Sýnýrlýklar: Çalýþmada Aladdin – Mevlana aksý (Mevlana Caddesi) alan çalýþmasý olarak belirlenmiþtir. Alanýn (kent merkezinin) mimari deðiþim süreci kamu yapýlarý üzerinden ele alýnmýþtýr. Farklý dönemlerde alanda yer alan yapýlarýn deðiþimi ve alanýn mimari dönüþümü kamu yapýlarý ile deðerlendirilerek ortaya konmuþtur. Yöntem: Çalýþmanýn yönteminde kavramlarýn tanýmlanmasý sürecinde literatür, tez, arþiv, kitap ve dergi taramasý yapýlmýþtýr. Alanýn analizinde anket çalýþmasýndan yararlanýlarak kullanýcýlarýn belleði yoklanmýþtýr. Anket katýlýmcýlarýnýn kentin mimarisine ne kadar hâkim olduklarýnýn plansal, cephesel ve silüet okumalarý yardýmý ile analiz edilmiþtir. Bulgular: Kent imgelerinin yoðunlaþtýðý Alaeddin Tepesi ile Mevlana Külliyesini baðlayan Mevlana Caddesi üzerindeki aksta yapýlan anket çalýþmasý ile þekillenen bu çalýþma toplumun hafýzalarýnda mimari eserlerin býraktýðý imgesel deðerlerin tespitine yönelik olmuþtur. Alan içerisinde yer alan kamusal yapýlarýn plansal, cephesel ve silüet okumalarýna yönelik hazýrlanan sorular ile bellekte kalan mekân izleri bulunup çýkarýlmýþtýr. Böylece kent merkezinde yer alan tarihi dokunun farklý dönemlerine ait eserlerinin kullanýcý üzerinden algýsý test edilmiþtir. Sonuç: Bu çalýþma ile, “Tarihsel arka planý çok katmanlý olan bu aks da yer alan kamu yapýlarýn zenginliði kentsel mekanda okunaklý ve algýlanabilir midir?”, “Yapýlarýn iþlevleri bilinebilirlik düzeylerini etkileyen bir faktör müdür?”, “Yapýlarýn malzeme detaylarý okunabilirliði, hafýzada kalýcýlýðý arttýrmakta mýdýr?” sorularýnýn yanýtlarý alýnmýþ ve net olarak ortaya konmuþtur. Kamu yapýlarý önemli kullanýmlarýyla yerin canlýlýðýna katkýda bulunmakta ve konumlarý ile kentsel alanlarýn karakterini güçlendirmektedir. Kullanýcýlarýn dinlenmek, birbiriyle iletiþim kurmak, sosyalleþmek için kullanabileceði kamusal alanlarýn, geçiþ güzergâhýnda çok zayýf kaldýðý görülmektedir. Aksýn yayalaþtýrýlmasý durumunda taþýtlarýn toplu ulaþým araçlarý ile sýnýrlý tutulmasý dâhilinde çözülebileceði ön görülmektedir. Yayaya daha çok yer açmak, bir nefes aldýrmak yayanýn aklýnda kalan fiziksel görüntüyü güçlendirecektir. Böylece toplumsal belleðin geçmiþ ile günümüz baðlantýsý daha güçlü saðlanacaktýr. Bu þekilde toplumsal hafýza gelecek nesillerin yaþayacaðý kentsel mekânýn kodlarýný da oluþturacak, geçmiþi geleceðe taþýyacaktýr.
Anahtar Kelimeler: Konya, Kent merkezi, Kamusal Alan, Kamusal Yapý, Kültür, Mekân, Toplumsal Bellek.
|
