Giriþ: Mekân ancak mekânsal deneyimlerin, mekân içinde yaþatýlmasý ile algýlatýlabilir. Yani çok boyutlu bir kavramdýr. Boyutsal algýyý arttýrmak yani mekâný algýlanabilir hale getirmek, sýnýrlandýrýlmýþ boþluðu anlamlý hale getirmekle mümkündür. Mekâný oluþturan çeþitli elemanlar ve onu anlamlý kýlan ögeler, mekân organizasyonunda farklý roller üstlenirlerken, mekânýn algýlanabilirliði üzerinde son derece önemlidirler. Mekaný oluþturan bileþenler yapý düzeyinde duvar, döþeme ve tavan olarak sýnýrlý iken kentsel mekanlarda duvarlar, çitler, bitkiler ve nehirler, göller, tepeler gibi bir çok doðal bileþenden söz etmek mümkündür. Bu baðlamda bitkilerin organize edildiði, kullanýldýðý, deneyimlendiði yerler mekan olarak deðerlendirilebilir. Mekanýn oluþturulmasý ve kullanýlmasýnda tasarým ögesi olarak bitkilerin kullanýmý mekana pozitif deðerler katmaktadýr. Bitkiler yaþayan varlýklar olarak mekana hayat getirir; renkleri, dokularý, ölçüleri, biçimleri ile estetik bir deðer olarak kentsel mekanlarýn tasarým süreci içerisinde yer alýrlar. Mekanýn kimler tarafýndan kullanýlacaðý, ne amaçla ve ne ölçüde sýnýrlanacaðý, bulunduðu konum ve ekolojik koþullarý, kullanýlacak bitkinin türünü, boyutunu ve dokusunu belirlemektedir. Mekân oluþturan elemanlar ve öðeler kullanýldýklarý yere göre mekânsal organizasyonda sýnýrlayýcý, yönlendirici, ayýrýcý, birleþtirici, odaklayýcý ve estetik roller üstlenirler. Bu roller kullanýcýnýn mekâný kavramasýný ve anlamlandýrmasýný saðlamaktadýr. Bu çalýþma, mekânsal organizasyonda bitki kullanýmýný iþlevsel açýdan ele almakta; kentsel mekânlarda üstlendiði rolleri incelenmektedir. Amaç: Çalýþma; bitkilerin kentsel mekanda, mekan ögesi olarak fonksiyonel kullanýmlarýný incelemek amacýyla yapýlmýþtýr. Çalýþmada amaç peyzaj mimarlýðý tasarým sürecini yönlendirmek deðil; kentsel mekanlarda bitki kullanýlmasýna yönelik organizasyon ilkelerini ortaya koymaktýr. Kapsam: Çalýþmada; tasarým ilkeleri dikkate alýnarak bitkilerin mimari mekandaki iþlevsel konumlarý deðerlendirilmekte; bitkiler form, renk ve doku gibi fiziksel özellikleri ile ele alýnmaktadýr. Bitkilerin tür, cins gibi tanýmlayýcý bilgileri ve ekolojik koþullarý çalýþma kapsamý içerisinde deðerlendirilmemektedir. Sýnýrlýklar: Mekansal algý açýsýndan bakýldýðýnda, bitkilerin mekan içerisindeki kullanýmlarýnda çok farklý psikolojik etkileri söz konusudur. Bu çalýþmada algýsal süreç sadece fonksiyonel özellikleri ile deðerlendirilmiþtir. Mekan ögelerinin fonksiyonel kullanýmlarýna iliþkin yapýlan sýnýflamalar dikkate alýnarak bitkisel kullanýmlar; sýnýrlayýcý – ayýrýcý, süreklilik saðlayýcý- yönlendirici, belirleyici-odak oluþturma þeklinde sýnýrlandýrýlmýþtýr. Yöntem: Çalýþmada öncelikle detaylý literatür taramasý yapýlmýþtýr. Sonrasýnda fotoðraflar üzerinde uygulanan görsel analiz tekniði kullanýlmýþtýr. Adope Photoshop 2015, fotosketcher gibi bilgisayar programlarý kullanýlarak fotoðraflar üzerinde yapýlan analizlerle, fonksiyonu belirleyen sýnýrlar öne çýkarýlmýþtýr. Çalýþmada kullanýlan fotoðraflar Zehra Eminaðaoðlu’nun arþivinden seçilmiþ fotoðraflardýr. Bulgular: Sýnýrlayýcý – ayýrýcý bitkisel kullaným: Mekanýn fiziksel biçiminin belirlenmesi ve sýnýrlandýrýlmasýnda mülkiyet faktörü önemli olabilir. Sýnýrlayýcý-ayýrýcý bitkiler, kamusal ve yarý kamusal alanlar arasýnda geçiþi ve hiyerarþiyi saðlamaya katký sunmaktadýr. Konut ve site bahçeleri veya belli gruplarýn kullandýðý özel-yarý özel kentsel mekanlarý sýnýrlandýran bitkilerde yüksek ve sýk dokulu bitkiler tercih edilir. Bitkiler geçirgen bir yapýya sahiptir ve katý olmayan sýnýrlar oluþturmaktadýr. Zaman içerisinde çevresel ve ekolojik faktörler sonucu tahrip olabilirler. Bu sebeple yüksek güvenlik istenen mekanlarýn sýnýrlandýrýlmasýnda beton-taþ duvarlar ve metal çitlerle birlikte kullanýlmaktadýr. Duvarýn ve metalin görüntüsüne yumuþak ve estetik bir görüþ saðlamaktadýr. Yaya yollarýnýn sýnýrlandýrýlmasý bulunduðu konuma göre deðiþebilir. Manzaraya açýk, rekreatif amaçlý kullanýlan yollar görüþ açýsýný kapatmayan, kýsa boylu zemin bitkiler veya gövdesi uzun aðaçlar ile sýnýrlandýrýlmaktadýr. Güvenlik gerektiren yollarda yüksek ve sýk dokulu bitkiler tercih edilir. Yerleþim yerleri ile taþýt yollarýný ayýran bitkiler, gürültü ve kirli havayý engellemesi acýsýndan oldukça önemlidir. Süreklilik saðlayýcý- yönlendirici bitkisel kullanýmlar: Yollarýn kullanýlýþ amacý bitki kullanýmýný çeþitlendirmektedir. Yaya yolu kenarýnda güvenlik gerekiyorsa perde oluþturan çit þeklindeki bitkiler yol boyunca estetik görüntüler sunacak þekilde düzenlenmektedir. Ayrýca yaya yollarýnda manzarayý izlemeye imkan veren kýsa boylu bitkiler veya yüksek gövdeli aðaçlar kullanýlmaktadýr. Bazý rekreasyon amaçlý yaya yollarýnýn üstü bitkilerle kapatýlarak tüneller oluþturulmaktadýr. Yol boyunca tekrarlanan aðaçlar yol boyunca belli bir ritim oluþturmakta; yolun sürekliliðine ve yönlendiriciliðine katký sunmaktadýr. Ayrýca aðaçlý yollar gölgelik saðlamakta; yüksek binalar ve yollar arasýnda ara yüzey oluþturarak insan ölçeðine yakýnlaþtýrmaktadýr. Bitkiler ölçüleri, formlarý, dokularý, renkleri, kokularý ile etkili görüntüler sunarak insanlarý giriþlere yönlendirmekte; yol bulmayý kolaylaþtýrmaktadýr. Belirleyici-odak oluþturma: Aðaçlar kentsel mekanlarda büyük ölçekli formlarý ile odak oluþturabilmektedir. Özellikle tarihi özellikleri olan anýt aðaçlar kentsel mekan içinde belirleyici olmaktadýr. Benzer bitki türlerinin arasýnda farklý renk-doku-form özeliði dikkat çekmektedir. Ayrýca benzer bitki türlerinin bir arada kullanýldýðý kütle oluþumlar odak oluþturmakta ve çekim yaratmaktadýr. Biçimlendirilmiþ bitki formlarý, gölgelik yaratan konumlar odak oluþturabilmektedir. Bitkilerin zamanla ve çevresel koþullara baðlý olarak deðiþen formlarý kalýcý odak olmalarýný zorlaþtýrmaktadýr. Bu anlamda dayanýklý aðaç formlarý kalýcý odaklar olabilir. Sonuç: Doðada bitkiler hayran verici bir düzen ve birliktelik içerisinde yaþarlar. Tüm canlýlar için yaþam alaný oluþtururlar. Bu düzene müdahale etmek bazen yok edici sonuçlara yol açabilir. Amaç bu alanlara müdahale etmek deðildir. Aksine doðal yetiþen ortamlara izin verilmeli ve bunun için bilinçli fýrsatlar yaratýlmalýdýr. Amaç insan baskýsý ve kentleþme ile birlikte oluþan kötü çevrelere müdahale etmektir. Yaþanabilir çevreler yaratmak ve bitkilerin fiziksel çevre içerisinde kullanýmýný ve varlýðýný saðlamaktýr. Bütün bu faktörler ýþýðýnda, yapýlan mimari mekan tasarýmý sürecinde, organizasyon ilkelerinden yararlanmak mekaný iþlevsel ve estetik kýlacaktýr.
Anahtar Kelimeler: Mekan, kentsel mekan, mekan ögeleri, tasarým elemanlarý, bitkisel tasarým,
|
