Alüminyum jantlar otomobillerde yaygýn olarak kullanýlmaktadýr. Jantýn kalitesini belirleyen en önemli etmenlerden birisi de kalýptýr. Alçak basýnçlý döküm teknolojisi ile üretilen jantlar kokil kalýplara dökülmektedir. Jant kalýplarý ana hatlarý ile alt maça, üst maça, yan bloklar ve plakalardan oluþmaktadýr. Alt ve üst maçalar sýcak iþ takým çeliklerinden, yan bloklar dökme demirden veya çelikten, plakalar ise imalat çeliðinden üretilmektedir. Döküm sýrasýnda sýcak metale en fazla maruz kalan parça alt maçadýr. Ayrýca üst maçada da sýcak metal akýþýndan dolayý aþýnmalara rastlanmaktadýr. Jant kalýplarýnda karþýlaþýlan en önemli sorun kalýbýn belirli döküm adetlerinden sonra deformasyona uðramasý ve hurda olmasýdýr. Deformasyon meydana gelen kalýplar dökülen jantlarýn kalitesini olumsuz etkilemektedir. Kokil kalýplar yüksek maliyetli ve uzun sürelerde üretilen kalýplardýr ve sýcak iþ takým çelikleri yurt dýþýndan ithal edilmektedir. Bu nedenle kalýplarda malzeme deðiþikliði ile kalýp ömürleri artýrýlmasý bu çalýþmada hedeflenmiþtir. Yapýlan çalýþmada deney tasarýmý olarak seri üretimi temsil edecek bir sistem oluþturulmuþtur. Sývý alüminyumu sürekli sabit sýcaklýkta tutan bir potaya sahip daldýrma fýrýný kullanýlarak belirli boyutlarda hazýrlanmýþ numuneler pnömatik bir sistemle sývý alüminyumun içerisine sabit çevrim süresi ile farklý çevrim sayýlarýnda daldýrýlmýþtýr. Belirli sayýlarda çevrimler yapýldýktan sonra mevcut kullanýmdaki sýcak iþ takým çelikleri ile tungsten alaþýmlý malzemelerin hasar mekanizmalarý incelenerek karþýlaþtýrma yapýlmýþtýr. Numunelerin aþýnma kayýplarý, sertlik kayýplarý ölçülmüþtür ve optik mikroskop ile mikroyapý analizleri gerçekleþtirilmiþtir. Yapýlan çalýþma sonucunda tungsten alaþýmlý malzemelerin aþýnma ve termal yorulma dirençlerinin sýcak iþ takým çeliklerine kýyasla çok daha yüksek olduðu ve kalýplarda hasar yaþanan bölgelerde kullanýlmasý gerektiði sonucuna varýlmýþtýr.
Anahtar Kelimeler: Alüminyum Döküm, Alüminyum Jant Kalýbý, Kokil Kalýp, Sýcak Ýþ Takým Çeliði, Tungsten Alaþýmý, Aþýnma, Termal Yorulma
|
