Öz: Giriþ: Makine koruyucusu, makineyi korumak için kullanýlan yönetimsel ya da mühendislik uygulamalarý deðil çalýþanlarý makine tehlikelerinden korumak için alýnan önlemleri ifade etmektedir. Makine Koruyucularý, tesislerde ve makine sistemlerinde kullanýlan Güvenlik Hiyerarþisi basamaðýnýn en önemli adýmlarýndan biridir, bu basamaklarý en etkiliden en az etkiliye doðru þu þekilde sýralayabiliriz; Ortadan Kaldýrma veya Azaltma Yöntemleri, Mühendislik Önlemleri (Makine Koruyucularý), Uyarýcý Sistemler, Yönetimsel Önlemler, Kiþisel Koruyucu Donanýmlar (KKD)’dýr. Amaç: Ýmalat aþamalarýnda kullanýlan baþlýca makine sistemleri; torna ve freze tezgahlarý, matkap tezgahlarý, presler ve kaynak makineleridir. Makine ve tezgahlarda alýnacak baþlýca güvenlik önlemleri; Makine ve tezgahlardaki bütün hareketli kýsýmlar ve transmisyon baðlantýlarýnýn uygun koruyucularýn içene alýnmalýdýr. Bu koruyucularýn yerlerinden çýkarýlmasý, özelliklerinin bozulmasý, onarým ve bakýmdan sonra yerlerine takýlmamasý yasaktýr. Tezgahlardaki þalter ve kumanda düðmeleri, kendiliðinden veya herhangi bir çarpma ile makineyi hareket ettirmeyecek, avuçla basmak, dirsek çarpmasý ile çalýþmayacak þekilde çalýþanlarýn kolayca kullanabileceði yerde bulunmalýdýr. Uzaktan kumanda ile harekete geçirilen makine ve tezgahlarýn yanlarýnda bulunan çalýþanlarý ikaz etmek üzere, çalýþmaya baþlamadan önce sesli ve/veya ýþýklý ikaz verilmelidir. Kapsam: Makine koruyucularýnýn temel hukuki kapsamý; Makine ve tezgahlarda, 3840 sayýlý Türk Standardý olan Makinalarda Ýþ Kazalarýna Karþý Genel Güvenlik Kurallarýdýr. Bu standarda göre; Makine Koruyucularýnýn tipleri, seçimi, tasarýmý ve bakýmýna ait kurallar belirtilmiþ ve uygulama örnekleri verilmiþtir. 4857 sayýlý iþ kanununa baðlý olarak 11.02.2004 yýlýnda Resmi Gazete’de yayýmlanan Ýþ Ekipmanlarýnýn Kullanýmýnda Saðlýk ve Güvenlik Þartlarý Yönetmeliði’nde Makine Koruyucularýnýn kullanýmýna dair hükümler yer almaktadýr. 20.06.2012 tarihinde 6331 sayýlý Ýþ Saðlýðý ve Güvenliði Kanununun yürürlüðe girmesi ile mevcut yönetmeliklerin dayandýrýldýðý ‘4857 sayýlý kanunun 77., 78., 79., 80., 81. ve 88. maddelerine göre; yürürlüðe konulan yönetmeliklerin bu kanuna aykýrý olmayan hükümleri, bu kanunda öngörülen yönetmelikler yürürlüðe girinceye kadar uygulamaya devam olunur’ ibaresi ile mevcut yönetmelikler günümüzde uygulamaya devam etmektedir. Yöntem: Makine çalýþmaya baþlamadan önce mutlaka etrafýndaki çalýþanlarý uyarmalýdýr. Tesislerdeki Makine Koruyucularý (Mühendislik Önlemleri), makinelerde yapýlacak her iþe uygun olmalýdýr. Hareket edebilen veya kapak þeklindeki koruyucularýn kilit mekanizmasý bulunmalý ve bu koruyucular her kullanýmdan önce kilitlenmelidir. Makine Koruyucularý özelliklerine ve yapýlan iþin niteliðine göre çok çeþitlidir. Bunlardan bazýlarý; sabit koruyucular, kilitlemeli koruyucular, kumanda tipi koruyucular, otomatik koruyucular, durdurma veya ters döndürme sistemleri kendi aralarýnda; Mekanik Durdurma Sistemleri, Foto-elektrik Durdurma Sistemleri, Basýnca Duyarlý Taban, Kapasitif veya ultrasonik aygýtlar olarak ayrýlmaktadýr. Mekanik engelleme aygýtlarý; yatay hareketli tabla ve düþey hareketli tabla olarak kendi içerisinde ayrýlmaktadýr. Makine Koruyucularý birçok çeþidi olmasýna raðmen; aþaðýda belirtilen temel baþlýklar altýnda incelenebilir. Bu baþlýklar; Sabit Koruyucular, Kilitlemeli Koruyucular, Ayarlanabilir Koruyucular, Otomatik Koruyucular ve Döndürme Sistemleri’dir. Bulgular: Sosyal Güvenlik Kurumu resmi verilerine göre; 2016 yýlýnda 286 bin 68 iþ kazasý meydana gelmiþtir. Bu kazalardan 131 bin 624 tanesi endüstriye dayalý sanayi kollarýnda meydana gelmiþtir. Bu kazalardan 54 erkek, 3 kadýn çalýþan hayatýný kaybetmiþtir. Kazadan az önceki zamanda sigortalýnýn yürüttüðü özel faaliyet alaný Makine Ýþletimi olan toplam kaza sayýsý 28 bin 214’tür. Toplam kaza sayýsý içindeki payý % 9,86’dýr. Bu sayýsal veriler Makine Koruyucularýnýn ve bu konudaki teknik önlemlerin ne kadar önemli olduðunu göstermektedir. Mühendislik önlemleri ile alýnacak tedbirler, kaza sayýlarýný ve buna baðlý Ýþ Kazasý sonucu ölen çalýþan sayýsýný azaltacaktýr. Sonuç: Bu konuyla ilgili alýnmasý gereken bazý temel önlemler þu þekilde sýralanabilir; Makine ve iþ ekipmanlarýnýn kullanýmý, tamiri, tadili, kontrol ve bakýmý konularýnda çalýþan tüm personele yeterli düzeyde özel eðitim verilmelidir. Çalýþanlara kullandýklarý makine ekipmaný konusunda yeterli bilgi ve eðitimden sonra yazýlý talimatlar verilmelidir. Bu talimatlar makine ekipmanýnýn kullaným koþullarý, ekipmanda öngörülen anormal durumlar, önceki kullaným deneyiminden elde edilen sonuçlarý içermelidir. Çalýþanlar kendileri kullanmasalar bile çalýþma alanýnda veya iþyerinde bulunan makine ekipmanlarýnýn kendilerini etkileyebilecek tehlikelerden ve makine ekipmaný üzerinde yapýlacak deðiþikliklerden kaynaklanabilecek tehlikelerden haberdar edilmelidir. Çalýþanlarýn tehlikelerinden korunmasý için makine ve ekipmanlarýnýn kontrolsüz hareketini ve enerjisini engelleme metodlarýndan biri Kilitlemedir. Makine ekipmanýnýn, enerji izolasyonun saðlanmasý için kilitlendiðinin ya da kapatýldýðýnýn diðer çalýþanlara bildirilmesi için güvenlik iþaretleri kullanýlmalýdýr. Makine ekipmanlarýnýn kilitlenmesi ve etiketlenmesi mühendislik önlemleri açýsýndan alýnmasý gereken önlemlerin baþýnda gelmektedir.
Anahtar Kelimeler: Mühendislik Uygulamalarý, Teknik, Makineler ve Tesisler, Güvenlik Mühendisliði.
|
