Giriþ: Karadeniz Bölgesi’ nde kýyý þeridi boyunca yoðunlukla yetiþen ormangülleri Dünya da önemli bir yere sahiptir. Ormanlarýmýzda genellikle aðaç altlarýndaki gölgelik ve nemli yerlerde çoðunlukla kayýn ormanlarýnýn alt tabakasýnda yayýlýþ göstermektedir. Dört mevsim yeþil oluþu, kokusu, iri ve renkli çiçekleri ile görsel bir etki yaratan ormangülleri birçok ülkede park ve bahçe uygulamalarýnda kullanýlýrken ülkemizde uygun iklim þartlarýna raðmen üretimi ve kullanýmý gerekli ilgiyi görememiþtir. Ayný zamanda Peyzaj çalýþmalarýnda uygun orjinli ve kaliteli bitki türleri seçimi peyzaj kalitesini artýrmaktadýr. Yapýlan çalýþmalarda sürdürebilirlik için uygun bitki türü seçimi etkin rol oynamaktadýr. Orman gülü (Rhododendron) fundagiller (Ericaceae) familyasýnda Rhododendron cinsi içerisinde bulunan, 1000 civarýnda türü bulunan yaprak döken ve ya dökmeyen çalý, nadiren aðaç formunda bulunan bitkidir (Altun ve ark., 2016: 62-72). Bitkiler ilkbaharýn sonlarýna doðru çiçek açar. Ancak sonbahar-kýþ aylarýnda daðýnýk çiçeklerde görülebilir (Mejias ve ark., 2002: 297-311). Çiçeklilik durumunu uzun süre korur. Kendi yetiþme ortamlarýnda 8-10 m kadar boylanabilir. Bölgemizde ki türleri Istranca daðlarýndan baþlayýp Kaçkar daðlarýna (Karadeniz sahil boyunca) kadar geniþ yayýlýþ gösterir (Avcý, 2004: 13-29). Doðal yetiþen türlerimiz yayýlýþ gösterdiði alanlarda seleksiyon baskýsý altýnda yaþamaya daha dirençli bireyler olduklarýndan peyzaj uygulamalarýnda bitki türü seçimi için en etkili materyaldir. Zengin bitki çeþitliliðimize ve avantajlarýna raðmen çoðu peyzaj düzenlemesinde yabancý türler yerli türlere karþýn etkin bir þekilde kullanýlmaktadýr (Bekci ve ark., 2013: 25-34). Amaç: Bu çalýþmada dünya genellinde kullanýlan Ormangüllerinin Ülkemizde peyzaj uygulamalarýnda ve tasarýmlarýnda kullanabilirliði (vurgu amacýyla, yaya sirkülasyonu yönlendirmek, mekanlarý ayýrmak ve dekor oluþturmak, kötü görüntünün perdelenmesi, fon oluþturma) irdelenmiþtir. Tartýþma: Ülkemizde yoðunlukta olarak Karadeniz Bölgesin de yayýlýþ gösteren Rhododendron ponticum L. (Mor çiçekli ormangülü), Rhododendron luteum Sweet ( sarý çiçekli ormangülü), Rhododendron caucasicum Pallas (Kafkas ormangülü), Rhododendron smirnowii Trautv. Ex Regel (Pembe çiçekli orman gülü) ve Rhododendron ungernii (Beyaz çiçekli ormagülü) türlerinin yayýlýþ (rakým aralýðý, yetiþtiði ph ve yayýlýþ bölgesi) ve Botanik özellikleri (Çiçeklenme zamaný, herdem yeþil olan, yaprak döken, boyu ve form) tespit edilmiþtir. Ormangülleri hakkýnda swot analizi yapýlmýþtýr. Türkiye’ de özellikle kuzey bölgemizde elveriþli iklim koþullarýna raðmen peyzaj uygulamalarýnda kullanýlmamasý ve yetiþtiriciliði yapýlmamasý deðer kaybýna yol açmaktadýr. Dýþarýdan ithal edilen Ormangülleri ekonomik kayýp oluþturmaktadýr . Ayrýca ithal edilen bitkiler ekolojik adaptasyon problemi ve zaman kaybýna neden olabilmektedir. Sonuç ve öneri: Swot analizinde görüldüðü gibi güçlü yönlerinin aðýrlýkta olduðu görülmektedir. Dünya genelinde park, ev bahçeleri, ticari alanlar, rekreasyon alanlarý ve açýk yeþil alanlarda Ormangülleri (Rhododednron) etkin bir þekilde kullanýldýðý görülmektedir. Ülkemizde peyzaj çalýþmalarýnda bordür bitkisi, vurgu elemaný, çit olarak, birbirleriyle iliþkisi olmayan mekan ve bitki gruplarýný iliþkilendirmede, mekan oluþturmada, mahremiyet oluþturmada, toz ve gürültü perdelemesinde, arka fon olarak , bitkiler arasýnda kompozisyon oluþturmada kullanýlabilir. Herdem yeþil oluþu, çiçek renk çeþitliliði ve yaprak döken türlerindeki sonbahar renklemesi Peyzaj mimarlýðý açýsýndan bitkiyi vazgeçilmez kýlmaktadýr. Sadece çalý formda bulunmayýp aðaç þeklinde büyük türlerin olmasý kullanabilirlik açýsýndan avantaj saðlamaktadýr. Hatta Sýð toprak isteði yeni bahçe tanzimlerinde ve kentsel dönüþüm projelerinde (çatý bahçesi, dikey yeþil duvar, iyileþtirme alanlarýnda ) önemli bitki materyali oluþturabilir. Bu amaca uygun üretim amaçlý yeni öneriler getirilmiþtir. Yerli üretimin de yöre halkýna yeni istihdam yaratacaðý gibi ayýný zamanda gelir saðlayacaðý ön görülmektedir.
Anahtar Kelimeler: Peyzaj, Ormangülleri, Doðal, Yayýlýþ
|