Keywords:

Öz: Giriş: Tarihi çevre korumanın temel amacı, kendilerini oluşturan değerler bütününün korunması, geliştirilmesi ve yaşatılmasıdır. Teknolojinin ve yaşam koşullarının günden güne değiştiği bir hayat düzeninde tarihi çevreleri incelemek bizlere geçmişte nasıl bir çevre içinde yaşandığını anlatan bir nevi açık hava müzesi olarak niteleyebileceğimiz ortamlardır. Tarihi bir eşyayı ya da belgeyi müzede saklamak göreceli olarak kolay iken tarihi bir kenti özelliklerini yitirmeden koruyabilmek disiplinler arası bir çalışma, kent koruma bilinci, maddi kaynak ve duyarlı bir kamuoyu desteği ile mümkün kılınabilir. Tarihi çevre korumanın başta gelen sorunlarından biri değişen dünya ve yaşam koşullarına karşın, tarihi sürekliliğin sağlanmasıdır. Birçok ülkede olduğu gibi, bugün ülkemizde de çevre karakterine uyum kaygısı olmadan, maksimum kâr elde etmek için, sadece turizm odaklı yapılan restorasyon çalışmaları ile tarihi çevreler kimliğini kaybetmektedir. Amaç: Bu çalışmada amaç tarihi çevre koruma çalışmalarında korumanın yalnızca turizm odaklı yapılmasının tarihi çevrelerde ki etkilerini incelemek ve öneriler geliştirmektir. Kapsam: Tarihi çevre koruma sorunları özelinde “turizm olgusu amaç mı, araç mı?” sorunsalının, Amasya kenti özelinde analiz çalışmaları ile değerlendirilmesini kapsamaktadır. Sınırlılıklar: Araştırmada Amasya ilinin tarihi siluetini oluşturan ve tarihi çekirdeğinde yer alan Hatuniye Mahallesi ile Bizans döneminden itibaren varlığını sürdüren ancak varlığı pek fazla bilinmeyen Helkıs Mahallesi incelenmiştir. Bir tarihi çevre örneği olan Hatuniye ve Helkıs mahallelerinde turizm olgusunun yarattığı olumlu ve olumsuz etkiler karşılaştırmalı olarak incelenmiştir. Yöntem: Araştırmada anket ve gözlem yöntemleri kullanılmıştır. Veri toplamaya yönelik tarihi çevre değerlendirme formları ve anket formları hazırlanarak araştırma alanına uygulanmıştır. Tarihi çevre değerlendirme formları hazırlanırken; tescilli yapıların yerleşim özellikleri, mimari özellikleri, korunmuşluk durumu, strüktürel durumu ve yapıların özgün-güncel işlevi esas alınmıştır. Bulgular: 2018 Şubat ayında yapılan tespit çalışmalarında; Hatuniye mahallesinde yer alan 65 adet tescilli konut yapısı incelenmiştir. Tescilli konutların %80’inin turizm amaçlı restorasyon geçirdiği belirlenirken, %5’i özgün ancak atıl durumda, %10’unun ise özgün ve konut işlevini sürdürdüğü belirlenmiştir. Helkıs mahallesinde ise incelenen 17 adet tescilli konut yapısının %80’inin özgün ve konut işlevini sürdürdüğü, %15’inin turizm amaçlı işlevlendirilmeye yönelik restorasyon geçirdiği, %5’inin ise özgün ancak atıl durumda olduğu belirlenmiştir. Yapılan anket araştırmalarında ise her iki mahallede de restorasyon çalışmalarının turizm amaçlı olmasından ötürü yaşayan halkın sorunları belirlenmiştir. Yaşayan halkın %50’si Hatuniye mahallesinin yalnızca turizme ve ticarete hizmet eden ve tarihi niteliğinden yoksun bir bölge haline gelmesinden hoşnut değilken kalan %50’si bölgenin turizm ile işlev kazandığı kanaatindedir. Helkıs mahallesinin ise, az tanınan bir bölge olmasından ötürü mahalle kimliğini korumaya devam ettiği belirlenmiştir. Yeni başlayan turizm amaçlı restorasyon uygulamaları ise tarihi çevrenin kimliğini tehdit etmektedir. Yapılan anket çalışmasında Helkıs mahallesi sakinlerinin %80 i yapılan restorasyon uygulamalarının turizm amaçlı olmasından rahatsızlık duyarken %20 si bölgenin tanıtımının yapılması için turizmin araç olabileceği görüşündedir. Sonuç: Sonuç olarak turizmin koruma ile birlikte var olabileceği düşüncesi doğru yorumlanmalıdır. “Kültürel Turizm ve “Koruma” birbirini desteklemelidir. Tarihi çevre koruma konusunda turizmin tek yöntem olarak düşünülmesi turizmin koruma da araç değil amaç olmasına neden olmaktadır. Hatuniye Mahallesinin “Turizm için Marka Kent” planı çerçevesinde yanlış restorasyon uygulamalarına maruz kaldığı, Helkıs mahallesinde ise turizm olgusunun yoksunluğu nedeniyle bölgenin az tanınan bir bölge haline geldiği ve koruma çalışmalarından uzak kaldığı belirlenmiştir. Hatuniye Mahallesi ile Helkıs Mahallesinin geçmişte olduğu gibi bir bütün olarak düşünülmesi ve koruma çalışmalarının bu yönde yapılması gerekmektedir. Bu veriler ışığında tarihi çevre korumada turizm olgusunun, restorasyon uygulamalarında belli kıstaslara bağlı kalınarak amaç değil araç olarak değerlendirilmesi gerektiği sonucu ortaya çıkmıştır.

Anahtar Kelimeler: Tarihi Çevre Koruma, Turizm, Restorasyon Uygulamaları, Hatuniye Mahallesi, Helkıs Mahallesi.