Neolitik dönemden itibaren yerleþim yeri olarak kullanýldýðý bilinen Üsküp; tarih içerisinde Paeonia, Dardani, Roma, Bizans ve Osmanlý gibi devletlerin yönetiminde bulunmuþtur. 1912 Balkan Harbi ardýndan Osmanlý Devletinin bölgeden çekilmesiyle Sýrp Krallýðý, Bulgaristan Krallýðý ve Nazi Almanya’sýnýn yönetimine geçen kent; 1945 yýlýnda kurulan Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyeti’ni oluþturan ülkelerden biri olan Makedonya Sosyalist Cumhuriyeti’nin baþkenti olarak karþýmýza çýkmaktadýr. 1991 yýlýnda yaþanan daðýlma ile federasyon yapýsýný kaybeden Yugoslavya’nýn ardýndan (Kuzey) Makedonya Cumhuriyeti’nin baþkenti olan Üsküp bir çok etnik gruptan kentliye ev sahipliði yapmaktadýr.
1963 yýlýnda yaþanan Büyük Üsküp Depremi sonrasý mimar Kenzo Tange tarafýndan hazýrlanarak, neredeyse tamamen yýkýlan kentin milli mimarlar tarafýndan, çaðdaþ tasarýmlar ile yeniden inþasýna imkan tanýyan master plana karþýn, Üsküp 2014 Projesi; herhangi bir tasarým süreci öne sürmeyerek proje alanýnda bulunan yapýlara geçmiþin formlarýný kopyalayan neoklasik müdahaleler ile yapýlan cephe modifikasyonlarý neticesinde anakronistik bir yaþam alaný ortaya koymaktadýr.
Dönemin yöneticileri tarafýndan etnik gruplarýn görüþleri göz ardý edilerek, meydanlarýn Makedon milli figürleri ile giydirilmesiyle milli bir manifesto niteliðinde ortaya konulan Üsküp 2014 Projesi’nin tamamlanmasý ardýndan, 2018 yýlýnda imzalanan Prespa Antlaþmasý ile Makedonya Cumhuriyeti’nin adý Kuzey Makedonya Cumhuriyeti olarak deðiþtirilmiþ ve tarihi Makedonya mirasýnýn Yunanistan ile paylaþýlmasý kabul etmiþtir.
Bu çalýþma kapsamýnda, Üsküp kentinin, kamusal yönetim tarafýndan belirlenen bir alanýnda, kamu kaynaklarý kullanýlarak uygulanan Üsküp 2014 Projesi ile yaþadýðý dönüþüm incelenmektedir. Makedonya’nýn baþkenti Üsküp’ü sosyalist dönem brütal Yugoslavya mimarisinden uzaklaþtýrýp, kenti neoklasik bir atmosfere büründürmeyi amaçlayan bu proje; mimarinin milli kimliði, hafýzayý ve politik savlarý nasýl þekillendirebileceðini ortaya koymaktadýr.
Bu çalýþmanýn amacý, Üsküp 2014 Projesinin çalýþýldýðý alanda yaþanan deðiþimin nitel veriler ile ortaya konulmasý, kent dokusuna yapýlan etnokratik müdahalelerin kentli belleðinde yer edinme ve kabul görme durumunun belirlenmesi, Üsküp kentinin 1963 Master Planý ve Üsküp 2014 Projesi kapsamýnda geçirdiði büyük deðiþimlerin bu baðlamda karþýlaþtýrýlmasý ve Üsküp 2014 Projesi ile amaçlanan milli kimlik ve bellek tasarýmýnýn 2014 yýlý sonrasýnda yaþanan tarihsel geliþmeler ile deðerlendirilerek mimarlýk disiplinin bu amaçlar doðrultusunda üstlendiði rolün ortaya konulmasýdýr.
Anahtar Kelimeler: Kent Belleði, Anakronizm, Ulusal Kimlik, Kamusal Alan, Üsküp
|
