Öz: Giriþ: Yapý sektöründeki etkinlikler dünyada ve Türkiye’de hýzla devam ederken, bu süreçlerin bir sonucu olarak yapýsal atýklar oluþmaktadýr. Binalarýn yapým, bakým/onarým ve yýkým faaliyetleri sonucu ortaya çýkan her türlü yapý ürününden kaynaklanan yapýsal atýklarýn büyük hacimli olmalarý birçok ülkede depolama alanlarýnýn kapasitelerini zorlamakta ve çeþitli düzeylerde çevresel sorunlara yol açmaktadýr. Bu atýklarýn yol açtýðý önemli bir sorun da hammadde ve enerji kaybýdýr. Bu olumsuz etkileri ortadan kaldýrmak ve çevreyi korumak için yapýsal atýklarý ülke koþullarýna uygun etkin bir yönetim planý ile yönetmek oldukça önemlidir. Ne kadar az atýk üretilir ve üretilen bu atýklar uygun eylem adýmlarý ile yönetilirse hammaddelerin korunacaðý ve enerji kayýplarýnýn önüne geçileceði düþünülmektedir. Amaç: Bu çalýþmada, yapýsal atýk yönetiminin hammadde ve enerji tasarrufu açýsýndan önemi vurgulanarak farkýndalýk yaratýlmasý amaçlanmýþtýr. Kapsam: Etkin bir yönetim planý ile hammadde ve enerji kayýplarýný önlemek mümkündür. Bu baðlamda çalýþma iki temel ilkeye dayanmaktadýr; hammadde kullanýmýný azaltmak ve enerji kullanýmýný azaltarak yapý ürünlerinin oluþum enerjisini (embodied energy) korumak. Yapýsal atýk yönetim modellerinde hammadde kullanýmýný azaltmak için; atýklarýn yeniden kullanýmý ve geri dönüþümü önemlidir. Çünkü yeni üretimlerde kullanýlmak üzere doðadan elde edilen temiz (virgin) hammaddeler doðadan ebediyen ayrýlmaktadýr. Diðer bir deyimle, doða her geçen gün kaybettiði hammadde açýsýndan fakirleþmektedir. Yeniden kullaným (reuse) bu noktada yeni ürün üretiminde harcanan hammaddelerin korunumunu saðlayacaktýr. Atýk maddelerin yeni ürünlerin üretim süreçlerine katýlarak iþlenmesi ile gerçekleþtirilecek geri dönüþüm (downcycle, recycle, upcycle) sayesinde ise bir yapý ürünü beþikten mezara deðil, beþikten beþiðe olarak adlandýrýlan bir döngü içerisinde kalacak, bir sürecin atýðý yeni üretim sürecinin hammaddesi olacaktýr. Depolama alanlarýndaki atýk madde miktarýný önleyerek/azaltarak sera gazýný azaltmak, atýklarý geri dönüþtürüp yeni üretimin hammaddesi yaparak yeni ürün üretilirken kullanýlacak enerjiyi azaltmak ve yeniden kullaným ile oluþum enerjisinin korunmasýna yardýmcý olmak (ki bu durum doðadan hammaddenin çýkarýlmasý, iþlenmesi, üretilen ürünün bir þantiyeye taþýnmasý süreçlerinde tüketilen enerjiyi de kapsamaktadýr) konularý ise enerji korunumu açýsýndan önem taþýmaktadýr. Bu baðlamda çalýþma kapsamýnda yapý ve yapý ürünlerinin yaþam döngüsü süreçlerinde oluþan hammadde ve enerji kayýplarý irdelenmiþ, ardýndan hammadde ve enerji tasarrufuna katkýda bulunan eylemlere yer verilmiþ, öneriler geliþtirilmiþtir. Bulgular: Araþtýrma sonucunda elde edilen veriler ýþýðýnda; günümüz dünya koþullarýnda hammadde rezervlerinin ve enerji kaynaklarýnýn hýzla artan nüfusun gereksinimlerini karþýlayabilecek düzeyde olmadýðý açýktýr. Hammadde ve enerji eldesi konusunda yaþanacak olasý bunalýmlar ise toplumlarýn sosyal ve ekonomik yaþamýný etkileyecek niteliðe sahiptir. Bu nedenlerle hammadde ve enerji korunumu açýsýndan yapýsal atýklarýn yönetimi önemlidir. Örneðin beton üretiminde agrega olarak temiz hammadde kullanmak yerine, atýk betonlarýn kýrýlarak yeni beton üretiminde agrega olarak kullanýlmasý hammadde korunumuna katký saðlayacaktýr. Çelik ürünlerin kimyasallarla boyanmadan kullanýlmasý geri dönüþüm evresinde daha az iþlem gerektirerek enerji tüketiminin azaltýlmasýný saðlayacaktýr. Atýk alüminyum, demir veya camýn eritilip geri dönüþtürülerek yeninden kullanýlmasý için gereken enerji miktarýnýn, ilk elde ediliþ için harcanan enerjiye göre oldukça az olduðu söylenebilir. Geri dönüþüm iþlemi yapýlýrken çok fazla enerji harcanmýyorsa, bu durum çevre için olumlu bir anlam ifade etmektedir. Sadece yapý ürünlerinin deðil yapýnýn kýsmen/bütünüyle yeniden kullanýmý da enerji ve hammadde korunumuna katký saðlamaktadýr. Sonuç: Dünya genelinde enerji kullanýmýnýn yarýsýnýn yapýlarla iliþkili faaliyetlerde tüketildiði dikkate alýndýðýnda, çevre sorunlarýný gidermek, ülke ekonomisine katký saðlamak amacýyla, hammadde eldesini ve enerji kullanýmýný minimize etmek için yapýsal atýk yönetimi ile ilgili konularýn inþaat endüstrisinin bir parçasý olmasý gerektiði düþünülmektedir.
Anahtar Kelimeler: Yapýsal Atýk Yönetimi, Hammadde Korunumu, Enerji Korunumu
|