Giriþ: Yerleþim alanlarýnda imar çalýþmalarý kapsamýnda parselasyon iþleri tamamlanan arazilerde imar çaplarý belirlendikten sonra yapýlaþma sürecine baþlanmaktadýr. 3194 sayýlý Ýmar Kanunu kapsamýnda yer alan bütün yapýlar bu yasanýn 21. maddesi gereði “Yapý Ruhsatý” almak zorundadýrlar. Yapý ruhsatýnýn alýnabilmesi için gerekli olan belgeler arasýnda “Zemin Etüt Raporu da” yer almaktadýr. Yapýlarýn temel çeþitleri, temellerin boyutlarý, temel derinlikleri vb. özellikler yapý –zemin iliþkisi kapsamýnda deðerlendirilmekte olup zemin etüt raporundan elde edilen sonuçlara göre karar verilmektedir. Özellikle deprem bölgelerinde yapýlacak yapýlar için zemin etüt raporlarýnda zemin grubu, yerel zemin sýnýfý son derece önemli parametreler olarak karþýmýza çýkmaktadýr. Özellikle yapýnýn deprem açýsýndan deðerlendirilmesi ve yapýya etki edecek deprem yüklerinin hesabýnda yerel zemin sýnýfýna göre tespit edilen spektrum karakteristik periyotlarý Ta ve Tb öne çýkan parametrelerdir. Diðer taraftan yapýdan gelecek sabit+hareketli vb. tüm yükler dikkate alýnarak temel çeþidi ve temel boyutlarý belirlenerek tasarlanmaktadýr. Yapýnýn temel çeþidi ve temel boyutlarýnýn belirlenmesinde en önemli parametrelerden biri de zeminin emniyetli taþýma gücü deðeridir. Zeminin taþýma gücü deðerleri jeofizik yöntemlerle yaklaþýk olarak belirlenebilmekte ancak arazi ve laboratuar deneyleri ile de belirlenmesi gerekmektedir. Zeminin taþýma gücü arazide yapýlan Standart Penetrasyon Testi (SPT), Koni Penetrasyon Testi (CPT), Presiyometre Testi (PMT), Plaka Yükleme Deneyi gibi deneyler yapýlarak belirlenebilmektedir. Diðer taraftan laboratuarda yapýlan Üç eksenli basýnç deneyi, Kesme kutusu deneyi, Tek eksenli basýnç deneyi, Vane kanatlý sonda deneyi gibi laboratuar deneyleri ile de belirlenebilmektedir. Bunlarla birlikte bir takým teorem ve tablolar da kullanýlabilmektedir. Zeminin saðlamasý gereken en önemli kriterler arasýnda zeminin emniyetli taþýma gücüne sahip olmasý, oturma þartlarýný karþýlayabilmesi ve sývýlaþma riski olmamasý yer almaktadýr. Zeminin taþýma gücü zemin yerel sýnýflarý ve zemin gruplarýna göre 2007 Deprem Yönetmeliðinde verilmiþtir. Yerleþim alanlarýnýn yapýlaþmaya açýlan kýsýmlarýnda zemin etüt raporlarý parsel bazýnda hazýrlanmaktadýr. Yerleþim alaný bir bütün olarak düþünüldüðünde parsel bazýnda hazýrlanan zemin etüt raporlarýna baðlý olarak yerleþim alanýnýn tamamýný kapsayacak þekilde taþýma gücü risk haritalarýnýn oluþturulmasý önemli bir veri kaynaðý oluþturacaktýr. Bu veriler dijital olarak coðrafi bilgi sistemi vb. paket programlar kullanýlarak haritalarýn dijital ortama aktarýlmasý ve anlýk görsellere dönüþtürülerek karar vericiler için etkin ve verimli bir þehir yönetimi saðlanmasýna katký saðlanabilecektir. Amaç: Çeþitli parsellerde yapýlmýþ olan zemin etüt raporlarýndaki arazi ve laboratuar deney sonuçlarýna göre belirlenmiþ olan zemin taþýma gücü deðerlerini kullanarak Düzce örneði üzerinde zemini taþýma gücü açýsýndan risk durumlarýna göre sýnýflandýrmak, buna baðlý olarak zemin taþýma gücü risk haritalarý oluþturmak, zemin etüt raporlarýný etkin ve verimli olarak kullanýlmasý amacý ile rapor verilerinin coðrafi bilgi sistemleri vb. paket programlar kullanýlarak dijital ortama aktarýlmasýný saðlamak, yerleþim yerinin tamamýnýn zemin taþýma gücü açýsýndan karar vericilerin kullanýmýna sunmak. Yeni imara açýlacak araziler için zemin taþýma gücü açýsýndan ön deðerlendirmeler yapýlmasýna imkan saðlamak. Kapsam: Düzce ilinde çeþitli mahallelerde bulunan parseller için yapýlmýþ olan zemin etüt raporlarýndaki sondaj kuyularýna ait veriler ve bu verilere göre yapýlan laboratuar ve arazi deneylerine göre hesaplanan zemin taþýma gücü deðerleri ile zeminlere ait fiziksek ve diðer mühendislik özelliklerini kapsamaktadýr. Sýnýrlýklar: Örnek uygulama olarak kýsa süre içinde yapýlan bu çalýþma toplam 42 adet sondaj kuyusundan elde edilen verileri kapsamaktadýr. Sonraki süreçlerde zaman kýsýtý olmadan yapýlacak çalýþmalarla kuyu sayýsý daha da arttýrýlarak çalýþmanýn geniþletilmesi planlanmaktadýr. Zeminin taþýma gücü deðerleri arazide yapýlan SPT deney sonuçlarýna göre hesaplanarak belirlenmiþtir. Yöntem: Yapýlarýn yapýlacaðý parsellerde zemin etüt raporlarý yapýlmýþtýr. Bu raporlarda söz konusu parselle ilgili olarak parsel zemininin genel jeolojik-tektonik özellikleri, zeminin fiziksel özellikleri, zeminin indeks ve mühendislik özellikleri arazi ve laboratuar deneyleri ile belirlenmiþ. Bu özelliklerden taþýma gücü deðeri arazide yapýlan Standart Penetrasyon deney sonuçlarýna göre belirlenmiþtir. Zeminin taþýma gücü, SPT-N deney sonuçlarýna göre hesaplanýrken doðal zemin yüzeyinden temel tabanýna kadar olan Df derinliði ve temel dar kenarýnýn (B) 2 katý alýnarak elde edilen derinlik içinde kalan (H=Df+2B) SPT-N deðerlerinin ortalamasý alýnarak hesaplanmýþtýr. Her sondaj kuyusu için hesaplanan zemin taþýma gücü deðerleri yerel zemin sýnýflarýna (Z1,Z2, Z3, Z4) ve zemin gruplarýna (A, B, C, D) göre çok riskli, az riskli, riskli ve risksiz olarak sýnýflandýrýlmýþtýr. Bulgular: Ýncelene zeminlerin indeks özelliklerinden likit limit, plastik limit, plastisite indisi deðerleri, su muhtevasý, yatak katsayýsý ve SPT-N ortalama deðerleri belirlenmiþtir. Bu sonuçlara göre zeminlerin en düþük likit limit, plastik limit, plastisite indisi, su muhtevasý ve yatak katsayýsý deðerlerinin sýrasýyla; %23.7 - %13.1 - %3.1, %2.27 ve 583 ton/m3 olarak bulunmuþtur. En yüksek likit limit, plastik limit, plastisite indisi, su muhtevasý ve yatak katsayýsý deðerlerinin ise sýrasýyla; %58 - %26.3 - %38 - %36.62 ve 4187 ton/m3 olarak bulunmuþtur. Sonuç: Çalýþma sonunda, incelenen örnek parseller için belirlenen zemin taþýma gücü deðerleri; yerel zemin sýnýflarý ve zemin gruplarý dikkate alýnarak örnek uygulama için taþýma gücü risk haritasý oluþturulmuþtur.
Anahtar Kelimeler: Yerleþim Alanlarý, Yapýlaþma, Yapý Zemin Etkileþimi, Zemin Taþýma Gücü, Risk Durumu
|
