Geliþen teknoloji çaðýnda enerji gereksinimin giderek artýþýyla petro-kimya sektöründe termik santraller ve nükleer santrallerin kurulumu dünya genelinde yaygýnlaþmaya baþlamýþtýr. Yüksek sýcaklýk ve yüksek basýnç þartlarýnda çalýþan buhar kazanlarý, ýsýtýcýlar, reaktörler ve basýnca maruz kalan kazanýn diðer kýsýmlarý sürünmeye dayanýklý ve mekanik özellikleri yüksek sýcaklýða dayanýklý malzemelerin kullanýmýný zorunlu hale getirmiþtir. Bu özelliklere sahip olan CrMo çelikleri gerek yüksek ýsý iletkenliði ve yüksek sürünme direnci, gerekse de yüksek korozyon direnci ile önemli bir yere sahiptir. Ayrýca, yüksek termal verim, enerji kaybýný minimize eder ve düþük CO2 salýnýmý sayesinde çevre kirliliðine yol açmaz. Enerji santrallerinin yapýmýnda kullanýlan C12A çeliðinin büyük çoðunluðu kaynaklý halde çalýþmaktadýr ve bu da santrallerin kuruluþ masraflarýný üst seviyelere taþýmaktadýr. Bu çeliklerin kaynak baðlantý kýsýmlarý yüksek buhar sýcaklýðý nedeniyle zamanla deformasyona uðrar. Oluþan deformasyonlarýn tamiri çalýþan ekipmanda duraklamalara yol açar ve bu nedenle büyük mali kayýplarla karþýlaþýlýr. Kaynak iþlemi çok titizlikle yapýlmalý ve kaynak parametreleri optimum seçilmelidir. Bu çeliklerin mikroyapýsý yüksek krom nedeniyle çok yavaþ soðutma uygulamasýnda bile martenzit yapý olmaktadýr. Kaynak esnasýndaki ýsý girdisi özellikle ýsý tesiri altýndaki bölge kalýntý gerilmeler oluþturmaktadýr. Kalýntý gerilmeler kaynak sonrasý uygulanan ýsýl iþlem ile giderilebilmektedir. Bu ýsýl iþlemler sayesinde çeliklerin kaynaklý baðlantýlarýnýn genel matriksinde optimum tokluk ve dayaným saðlayan temperlenmiþ martenzit yapýsýnýn oluþmasý saðlanmaktadýr. Bu çalýþmada, CrMo çeliði sýnýfýnda yer alan, içerdiði Cr miktarý nedeniyle bazý kaynaklarda paslanmaz çelik sýnýfýna da dahil edilen, yüksek sýcaklýk þartlarýnda çalýþan EN 10025-2 standardýnda GX12CrMoVNbN9-1 çeliði, ASTM A217 standardýnda C12A çeliði olarak adlandýrýlan çelik üzerinde çalýþýlmýþtýr. Kaynak iþlemi sonrasýnda uygulanan farklý ýsýl iþlem parametrelerinin mekanik özelliklere ve mikroyapýya etkisi incelenmiþtir. Kaynak uygulanmýþ çelikler farklý ýsýl iþlemlere maruz býrakýlarak, mikroyapý incelemeleri optik mikroskop ile gerçekleþtirilmiþtir. Malzemelerin mekanik özelliklerini belirlemek amacýyla çekme ve darbe çentik testleri ve sertlik ölçümleri gerçekleþtirilmiþtir. Kýrýk yüzeyler SEM ile incelenmiþtir. Farklý ýsýl iþlemler sonucunda ana metal, kaynak ve ýsýdan etkilenen bölgelerin mekanik özellikleri ve mikroyapýlarý karþýlaþtýrýlmýþtýr.
Anahtar Kelimeler: CrMo Çeliði, Yüksek Sýcaklýk Çeliði, GX12CrMoVNbN9-1, Isýl Ýþlem, Birleþtirme Kaynaðý, Mekanik Özellikler
|
