Öz: Yuvacýk Barajý, Sakarya ve Bursa illerinin bir kýsmýný kapsayacak þekilde 258 km2’lik bir drenaj alanýna sahiptir. Kirazdere, Kazandere ve Serindere’den beslenen baraj gölünün faydalý hacmi 51.1 milyon m3’tür ve yýllýk 142 milyon m3’lük arýtýlmýþ su temin kapasitesi bulunmaktadýr. Baraj gölü, ham su depolama, sel ve taþkýn önlemenin yaný sýra kuraklýk dönemlerinde su yönetimini saðlamak üzere kullanýlýr. Bu çalýþma, Yuvacýk Barajý etrafýnda yapýlan arazi alýmlarý neticesinde yüzeysel akýþ ile derelere taþýnan katý madde miktarýnýn barajýn ekonomik ömrüne etkilerini incelemek üzerinedir. Derelerin etrafýnda kurulan tesisler arazi kullanýmýnýn etkileyip etkilemediði, ormanlýk ve mera alanlarýnýn azaltýp azaltmadýðý araþtýrýlmýþtýr. Bunun için her bir dere boyunca kritik yerlerde debi, katý madde miktarý ölçümü, arazi içinde hava fotoðraflarý alýmý yapýlmýþtýr. Yapýlan analizler sonucunda dereler etrafýnda bulunan tesislerdeki arazi kullanýmýnýn ormanlýk alanlarýna göre deðiþimi incelendiðinde, tesislerin ormanlýk alanlarý koruduðu ve arazi deðiþimine neden olmadýðý, dereler ile taþýnan katý madde miktarýnýn barajýn ekonomik ömrünü olumsuz yönde etkilemediði gözlemlenmiþtir. Giriþ: Sürdürülebilir kalkýnmanýn ancak sürdürülebilir bir doðal çevre ile saðlanabileceði, bu sebeple, yoðun bir þekilde bilimsel ve diðer çevrelerce de sýklýkla tartýþma zemini yaratan erozyon sorunu ülkemizde önem arz etmektedir. Akarsularla taþýnan katý madde miktarý, havzalardaki erozyonun derecesini belirlediði gibi, su depolama yapýlarýnda kapasiteyi azaltmasýna neden olabilirler. Akarsularýn taþýdýðý katý maddeler, akarsudaki taþýnma þekline göre aský ve sürüntü malzemeleri olarak iki þekilde sýnýflandýrýlabilir: Aský malzemesi akarsuyun tabaný ile su yüzeyi arasýnda sürekli hareket halinde bulunan kil, silt gibi kohezyonlu, kapileritesi yüksek malzemelerdir. Sürüntü malzemesi ise kum, çakýl, taþ vb. malzemenin akarsu tabanýnda sýçrayarak, ötelenerek veya yuvarlanarak taþýnmasý ile oluþan malzemedir. Yuvacýk Barajýný besleyen dereler etrafýnda son yýllarda açýlan piknik alanlarý ve balýkçýlýk gibi tesisler ile arazi kullaným deðerleri artmaya baþlamýþtýr. Bu alýmlar ile ormanlýk alanlarýn su tutma özelliði azalma yönünde ve derelerde taþýnan katý madde miktarý ise artma yönünde bir eðilim baþladýðý gözlenmektedir. Baraj göl alanýnda derelerden askýda taþýnan katý madde miktarý birikmeye baþladýðý ve bu nedenle barajýn ekonomik ömrünü olumsuz etkilediði görülmüþtür. Amaç: Yuvacýk Barajýný besleyen derelerde arazi kullanýmýnýn deðiþmesi ile taþýnan katý madde miktarýnýn barajýn ekonomik ömrüne etkilerinin araþtýrýlmasý amaçlanmaktadýr. Kapsam: Yuvacýk Barajýnýn besleyen dereler etrafýnda bulunan tesisler ile arazi kullanýmýnýn ve derelerde taþýnan katý madde miktarýnýn artmasý sonucu barajýn ekonomik ömrü üzerine etkilerini araþtýrabilmek için dereler boyunca kritik görülen yerlerde debi, katý madde miktarý ölçümü yapýlmakta ve hava fotoðraflarý alýnmaktadýr. Yöntem: Dereler etrafýnda arazi kullanýmý deðerleri için hava fotoðraflarý alýnmakta ve bu fotoðraflar ile taþýnan katý madde miktarý arasýnda iliþki araþtýrýlmaktadýr. Derelerden taþýnan katý madde miktarý ölçümleri yapýlarak, taþýnan katý madde miktarýnýn göl tabaný üzerinde biriktirdiði hacmin yüksekliði belirlenerek barajýn ekonomik ömrüne etkisi deðerlendirilmektedir. Kýsýtlar: Yuvacýk Barajý ve besleyen dereler etrafýnda bulunan tesislerin hava fotoðraflarýnýn alýnmasý, dereler boyunca kritik noktalarda debi ve katý madde miktarý ölçümleri çalýþmayý kýsýtlayan unsurlardýr. Araþtýrmanýn Problemi: Yuvacýk Barajýný besleyen derelerde arazi kullanýmýnýn deðiþmesi ile taþýnan katý madde miktarýnýn barajýn ekonomik ömrüne etkileri þeklindedir. Araþtýrmanýn Sýnýrlarý: Çalýþma, Yuvacýk Barajýný ve besleyen Kirazlýdere, Kazandere ve Serindere ile dereler etrafýndaki tesisleri kapsamaktadýr. Bulgular: Dereler boyunca kritik bölgelerde yapýlan ölçümler neticesinde dere etrafýnda yapýlan piknik alanlarý ve balýkçýlýk gibi tesislerin ormanlýk alanýn içinde kalarak arazi kullanýmý olumsuz yönde etkilemediði görülmüþtür. Sonuç: Dereler etrafýnda bulunan tesislerin ormanlýk araziyi koruyarak arazi alýmý yapmalarý nedeniyle, askýda taþýnan katý madde miktarýnýn diðer yýllara göre belirgin bir deðiþime uðramadýðý, bu nedenle baraj gölünde biriken katý madde miktarýnýn barajýn ekonomik ömrünü olumsuz yönde etkilemediði sonucuna varýlmýþtýr.
Anahtar Kelimeler: Yuvacýk Barajý, Katý Madde Taþýnýmý, Arazi Kullanýmý, Baraj Ekonomik Ömrü
|
