Dezenfeksiyon sürecinde suda bulunan öncül organik maddeler ve iyodür (I-) gibi inorganik maddelerin dezenfektanlarla reaksiyonu sonucu dezenfeksiyon yan ürünleri (DYÜ) oluşturmaktadır. İyot, genellikle 0,5 – 100 μg/L arasındaki konsantrasyonlarda su kaynaklarında doğal olarak oluşan bir halojendir. Oksidatif içme suyu arıtımı sırasında iyotlu DYÜ (I-DYÜ) oluşmaktadır. I-DYÜ'lerin oluşumu musluk suyundaki tat ve koku sorunlarıyla ilişkilendirilmiştir ancak I-DYÜ'lerin genel olarak klorlu ve bromlu yan ürünlere kıyasla daha sitotoksik ve genotoksik özelliğe sahip olduklarından dolayı son zamanlarda potansiyel bir sağlık tehdidi haline gelmiştir. İyotlu reaktif türlerin DOM gibi öncül maddeler ile reaksiyon mekanizmaları ve sonucuna DYÜ oluşum/türleşmesi klor ve broma benzer şekilde gerçekleşmektedir. Hipoiyodöz asit (HOI), HOI, öncül bileşiklerle reaksiyona giren ana reaktiftir. Oksidasyon sırasında HOI'nin temas süreleri, I-DYÜ'lerin oluşumunun miktarlarını belirleyen temel faktördür.
Farklı dezenfektanlar ve bunların kombinasyonlarının kullanılması sonucunda 650'den fazla I-DYÜ oluşmaktadır ve oluşan iyotlu trihalometanların (I-THM) üçte birinin düşük konsantrasyonlarda <1 μg/L) ve %18'inin >10 μg/L yüksek konsantrasyonlarda bulunduğu tespit edilmiştir. En sık tespit edilen I-THM türleri dikloroiyodometan ve bromokloroiyodometan‘dır. Ayrıca iyodoasitler ve azotlu I-DYÜ türleri oluştuğu tespit edilmiştir. Dezenfeksiyon öncesi DOM ve I- öncül maddelerin giderimi, I-DYÜ oluşumunun azaltılması için tercih edilen bir kontrol yöntemidir. I- içme suyu süreçlerinde I-DYÜ oluşumunu azaltmak için iyodürün son ürün olan iyodata dönüştürülmesi en yaygın kullanılan alternatiftir. Bu amaçla, iyodürü iyodata tamamen oksitlemek için ozon veya demir (VI) ile ön oksidasyon arıtma yöntemleri kullanılabilmektedir. Oluşan I-DYÜ’leri gidermek için, aktif karbon adsorpsiyon prosesi etkili bir alternatiftir. ORCID NO: 0000-0001-6085-1585
Anahtar Kelimeler: İçme Suyu, Dezenfeksiyon Yan Ürünleri, İyodür
|
