Haritaların okunması ve yer adlarının belirlenmesi, haritacılıkta önemli bir yere sahiptir. Yer adları tarihsel süreç içinde farklı etkileşimlere uğrayarak farklı isimler almıştır. Yer adlarını değiştirmeye yönelik ilk hareket 1870’li yıllarda, Abdülaziz ve II. Abdülhamid dönemlerinde başlamıştır. Türkiye’de Türkçe olmayan yer adlarının Türkçeleştirilmesine yönelik siyasi irade 1913-1916 yıllarında Enver Paşa’nın bayraktarlığında ortaya çıkmıştır. Balkan Savaşları’nı izleyen günlerde İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin, Milli Mücadele esnasında Müdafaayı Hukuk kadrolarının girişimiyle Rumca veya Bulgarca kökenli olan birçok yer adı değiştirilmiştir. Cumhuriyetin ilk yer-isim dizini olan 'Köylerimiz' 1928'de derlendiğinde, Ege Türkiye'deki Rumca ve Güneydoğu'daki Kürtçe ve Ermenice yer adları, özellikle Kürtler düzeyinde Türkçe ikamelerle değiştirilmiştir. İl İdaresi Kanunu 1949'da gelecekteki yeniden adlandırma için yasal temel sağlamıştır. Genel Müdürlüğün 1946 yılında yayınladığı “Türkiye'de Meskûn Yerleşim Yerleri” hala Türkçe kökenli olmayan köy adlarıyla doludur. 1957'de İl İdaresi Genel Müdürlüğü, İsim
Değiştirme İhtisas Kurulunu kurmuştur. 1965’ten önce Türkiye’deki tüm yer adlarının yaklaşık üçte biri değiştirilmiştir. Bazıları binlerce yıllık tarihe sahip olan 12.000 dolayında köy ve 4.000 dolayında bağlı yerleşimle binlerce akarsu, dağ, coğrafi şekil, bürokratik zihniyetin ürünü olan yeni Türkçe adlara kavuşmuştur. Genelkurmay Başkanlığı bünyesinde harita sansür kurulu işlevi gören Harita Genel Komutanlığı oluşturulmuştur. İl, ilçe ve belde adları dışında 1000’e yakın yer adı kökeni belirsiz veya yabancı dilde olduğu halde, Yer Adları Komisyonu tarafından bilinmeyen nedenlerle Türkçe sayılarak değiştirilmeden bırakılmıştır. İller İdaresi Genel Müdürlüğü tarafından coğrafi adlar uzmanlar kurulu çalışma esas ve usullerine ilişkin yönerge yayınlanmıştır.
Günümüze kadar ülkemizde bölgesel, yerel yer adları birçok akademik çalışmaya konu olmuştur ve farklı açılardan incelenmiştir. İlgili literatürde tez, dergi, makale, kitap vb. dokümanların genelinde bir il veya bir ile bağlı ilçe adları tek başına incelenmiş ve birçok başlık altında sınıflandırma yapıldığı gözlemlenmiştir. Fakat Türkiye’de bulunan il, ilçe ve köy adlarının eski isimlerinin, bu isimlerin hangi yılda ve hangi dilde olduğu, anlamının ne olduğu gibi özelliklere yönelik bir akademik çalışmaya rastlanmamıştır. Mevcut durumda yerel yer adlarının güncelliğinin sağlanması maliyetli ve zaman alan bir süreçtir. Ayrıca uydu görüntülerinden veya hava fotoğraflarından belirlenebilecek bir detay türü değildir. Bu nedenle açık veri kaynaklarında, literatürde ve yazılı kaynaklarda yer alan ulusal düzeyde yer adlarının tek bir modelde birleştirilerek web üzerinde paylaşılması hedeflenmektedir. Proje önerisi kapsamında ülkemizde bulunan il, ilçe ve köylerin yıllar içerisinde koyulmuş isimleri, bu isimlerin koyuldukları tarih, dil ve anlamları araştırılacaktır. Bu isimler Excel formatında tablolar şeklinde düzenlenerek yapısal veri şeklinde hazırlanacaktır. Böylelikle il, ilçe, köy/mahalle düzeyinde belirlenen öznitelikler güncel yer isimleri ile ilişkilendirilmiş olacaktır. Elde edilen bilgilerin Semantik Web uygulamalarında kullanılabilirliğini sağlamak amacıyla RDF formatına dönüştürülecektir. Web üzerinde il, ilçe, köy/mahalle ile ilgili daha fazla veriler elde etmek ve yeni veriler çıkarsamak için ilgili bağlantılı veri kaynakları ile ilişkilendirilecektir. İl, ilçe, mahalle/köy bazında ulusal düzeyde yer adlarının tarihsel gelişimleri ile ilişkilendirilerek yer adlarının semantik tanımları web üzerinde yayınlanacaktır. ORCID NO: 0000-0002-8340-6019
Anahtar Kelimeler: Yer Adları, Toponim, Bağlantılı Veri, Ontoloji
|