Sürünme yaþlandýrma þekillendirme prosesi, havacýlýk ve uzay sanayiinde kompleks geometriye ve entegre panel-kiriþ yapýsýna sahip alüminyum parçalarýn üretiminde yaygýn olarak kullanýlan, yapay yaþlandýrma ve þekillendirme iþleminin eþzamanlý gerçekleþtirildiði ileri imalat yöntemlerinden biridir. Proses, malzemenin akma mukavemeti altýnda, malzemeye uzun süre sabit gerinim ve sýcaklýk uygulanarak gerçekleþtirilir. Bu süreçte iþ parçasý þekillendirilirken malzeme bünyesinde sürünme deformasyonu, gerilim gevþemesi ve çökelme sertleþmesi meydana gelir. Proses süresince, malzeme bünyesinde oluþan elastik deformasyonun tamamý plastik deformasyona dönüþmez. Plastik deformasyona dönüþemeyen elastik deformasyon, iþ parçasý bünyesinde ciddi geri yaylanma oranlarýna sebep olur. Bu nedenle, doðru bir iþ parçasý üretebilmek için geri yaylanma oranlarýný hesaplamak ve kalýp tasarýmýnda geri yaylanmayý telafi etmek gerekmektedir. Bu çalýþmada, AA7075-T651 alüminyum alaþýmýnýn sürünme yaþlandýrma þekillendirme prosesi ile T73 temperine yaþlandýrýlýrken eþ zamanlý þekillendirilme durumunda farklý sýcaklýk, numune kalýnlýðý ve otoklav basýnç deðerlerinin geri yaylanma davranýþý üzerine etkisi deneysel olarak incelenmiþtir. Çalýþma kapsamýnda deney numuneleri, þekillendirilmek istenen kanat paneli bünyesindeki et kalýnlýklarý referans alýnarak, AA7075-T651 plaka malzemeden üretilmiþtir. Proses parametreleri, malzemeyi T651 temperinden T73 temperine yaþlandýrmayý saðlayacak þekilde AMS2770 dokümaný referans alýnarak belirlenmiþtir. Þekillendirme esnasýnda malzeme kalýnlýðý boyunca oluþan gerilim daðýlýmý elde edebilmek için Pam-Stamp yazýlýmýnda, sonlu elemanlar analizi gerçekleþtirilmiþtir. Yapýlan çalýþma sonucunda kalýp geometrisi, numune ölçüleri ve proses süresi sabit tutulduðu durumda; numune et kalýnlýðý, proses sýcaklýðý ve proses basýncýnýn artmasý, geri yaylanma oranýný azalttýðý deneysel olarak gözlemlenmiþtir. Ayrýca proses tekrar edebilir özellik göstermiþtir.
Anahtar Kelimeler: Sürünme-Yaþlandýrma Þekillendirme, Otoklav-Yaþlandýrma Þekillendirme, Gerilim gevþemesi, Geri yaylanma, AA7075
|
