Giriþ: Güvenlikli yapý tasarýmý, insanlarýn deprem esnasýnda meydana gelecek can ve mal kaybýný en aza indirgemede gerek ülkemizde gerekse dünyada çeþitli ülkelerde kullanýlan deprem yönetmeliklerince zorunludur. Kuvvetli yer hareketi esnasýnda yapýnýn güvenliðinin saðlanmasýnýn yanýnda inþaat maliyetlerini asgari düzeye düþürmede mühendisler ve kentsel planlamacýlar için önemli bir sorundur. Bu sorunu çözmede en etkili yol gerçeðe yakýn senaryo deprem simülasyonlarý ile deprem tehlike haritalarýnýn oluþturulmasýdýr. Dünyada meydana gelen güçlü depremler (1994 Northridge (Mw:6.7), 1995 Kobe (Mw:7.2), 1999 Kocaeli (Mw:7.4), 2011 Van (Mw:7.1)) sonrasý yapýlan araþtýrmalar, deprem odaðýna ayný mesafede olmasýna karþýn zeminlerin birbirinden farklý etkilendiðini ortaya koymaktadýr. Özellikle magnitidü M>6 olan depremlerde çoðu kentsel bina yýkýcý etkide rezonans frekansý içeren kuvvetli yer sarsýntýsý ile yýkýlmýþ veya aðýr hasar almýþtýr. Arap ve Afrika levhalarýnýn, hareketsiz olduðu varsayýlan Avrasya levhasýna göre kuzey yönlü hareketi Anadolu’nun aktif tektoniðini belirleyen esas unsurlardýr (McKenzie, 1972). Güneybatý Anadolu, Anadolu-Ege bloðunun batýya kaçýþ hareketi ve Kýbrýs-Helenik yaylarýndaki yitim zonlarýnýn etkisinde sýð ve orta derinlikte deprem etkinliði içerisindedir (Þahin, 2004). Helenik ve Kýbrýs yaylarýnýn kesiþimini temsil eden Isparta açýsý içerisinde birçok yýkýcý deprem meydana gelmiþtir (McClusky vd., 2003; Reilinger vd., 2006). Bu depremlerden 1 Ekim 1995 Dinar depremi (Mw:6.2) kiþinin 92 kiþinin ölümüne 200’den fazla kiþinin de yaralanmasýna, 4340 yapýda aðýr hasara 3712 yapýda orta dereceli hasara, 6104 yapýda ise yüzeysel küçük ölçekli hasara neden olmuþtur (Sucuoðlu vd., 1997). Deprem sonrasý ortaya çýkan bu tablo deprem tehlike haritalarýnýn önemini acý bir þekilde göstermiþtir. Bu baðlamda hazýrlanacak senaryo deprem sismik tehlike þiddet haritalarý yapý tasarýmýnda mühendisler ve þehir planlamacýlarý için çok deðerli bir kaynak olacaktýr. Amaç: Bu çalýþmada, Mw:6.2 Dinar depremini üreten Dinar Çivril fayýnýn 3 farklý homojen asperite modeli ile simüle edilip senaryo deprem sismik tehlike þiddet haritalarýnýn oluþturulmasý amaçlanmýþtýr. Yöntem: Araþtýrma kapsamýnda Lawrence Livermore Ulusal Laboratuvarýnda Larsen ve Grieger, (1998) ve Larsen vd., (2001) tarafýndan geliþtirilen ve 3D jeolojik modellerde elastik dalgalarý gerçekçi bir þekilde simüle edebilen sonlu fark dalga yayýlýmý kodu benimsenmiþtir. E3D olarak bilinen bu kod üç boyutlu elastik ve viskoelastik modellemeyi ve yüzey topografyasýný sismik enerji üzerindeki etkilerini dahil etmede fizik tabanlý hesaplamalarý ve geliþmeleri içerir. Bu geliþmeler büyük ölçekli problemlerin daha verimli bir þekilde simüle edilmesine olanak saðlamýþtýr. E3D ile Mw:6.2 Dinar simülasyon modelinde deprem kaynak parametreleri Utkucu vd., (2002)’den (odak mekanizmasý: 309/51/-102, kýrýlma alaný: 24x20, kýrýlma hýzý: 2.8 km/s, sismik moment: 2,8x1025 dyn/cm), hýz ve soðrulma deðerleri ise Anderson vd., (2001)’den alýnarak simülasyona entegre edilmiþtir. Kaynak zaman fonksiyonu olarak ise 0.5 Hz köþe frekanslý Gaussian fonksiyonu kullanýlmýþtýr. Bulgular: Üç simülasyon için elde edilen en büyük yer hareketi hýzý (PGV) deðerlerinin 1.39 m/s’ye kadar ulaþabildiði tespit edilmiþtir. Yýrtýlmanýn tek taraflý güneydoðu yönüne doðru olduðu senaryoda PGV hýzlarý Isparta baseninde 6-8 cm/s aralýðýnda deðiþirken, kuzeybatý yönlü kýrýlma modelinde ise PGV hýzlarý basen içerisinde 1 cm/s’den daha düþüktür. Kýrýlmanýn çift taraflý olduðu senaryo modelinde ise havza içerisinde PGV hýzlarýnýn 3-4.5 cm/s aralýðýnda deðiþtiði belirlenmiþtir. Sonuç: Elde edilen bu PGV deðerlerinden deprem tehlike þiddet haritalarýnýn hazýrlanmasýnda Wald vd., (1999) tarafýndan hazýrlanan þiddet skalasý kullanýlmýþtýr. Oluþturulan haritalarda her üç kýrýlma modelinde Dinar ve yakýn çevresinde alüvyon alanlarda VIII-IX arasýnda deðiþen yýkýcý hasar varlýðý, ana kaya üzerindeki alanlarda ise IV-V arasýnda oldukça az hasar varlýðý tespit edilmiþtir. Buna karþýlýk bütün kýrýlma modellerinin Isparta baseni içerisinde önemli hasar etkisi vereceði beklenmemekle birlikte, sadece yýrtýlmanýn GD yönlü olduðu durumda V civarýnda hasarsýz veya oldukça az hasarlý etki edeceði sonucuna ulaþýlmýþtýr.
Anahtar Kelimeler: Isparta Havzasý, Simülasyon, PGV, Deprem Tehlike
|
