Öz: Giriþ: Kültürel Miras Alaný, insanlýðýn ortak mirasý olarak kabul edilen evrensel deðerlere sahip, belirgin karakterleri olan kültürel ve doðal sitleri tanýmlayan bir kavramdýr. Kültürel miras alanýna mimari bir çerçeveden baktýðýmýzda, tarihte bir dönemi veya farklý dönem katmanlarýný yansýtan, belli mimari üsluplar ve yapým teknikleri çerçevesinde þekillenmiþ, belirgin karakterleri olan yapý veya yapý gruplarý ve kullanýcýlar ile þekillenmiþ bu yapýlarýn oluþturduðu çevreyi anlamaktayýz. Bu çevre içindeki yapýlarýn, yapým tekniði, malzeme, iþlev gibi özellikleri ve bu yerlerin yerel sakinlerinin yaþam biçimlerinin tümü tarihi belge niteliði taþýmakta ve kültürel geliþim sürecinin bir parçasýný oluþturmaktadýr. Bu sebeple miras alanlarýnýn korunmalarý, bir bilgi ve kültür birikimi olarak geleceðe aktarýlmalarý, kentin ve kent yaþamýnýn getirdiði kültürel geliþimin devam edebilmesi açýsýndan evrensel bir önem de taþýmaktadýr.Evrensel bir deðer taþýyan bu kültürel ve doðal alanlarýn, UNESCO tarafýndan belirlenmiþ kabul edilme kriterlerini karþýladýklarý takdirde UNESCO Dünya Miras Listesine alýnarak korunmalarý amaçlanmaktadýr. Ancak Dünya Miras Listesine giren bir kültürel deðerin listeye girmesiyle birlikte bu durum, alan ile ilgili koruma çalýþmalarýnýn arttýrýlmasý, bu çalýþmalarýn yerel halk üzerinde bir koruma bilinci oluþturmasý gibi olumlu etkilerin yaný sýra, kontrol altýna alýnamayan veya kontrol edilmesi güç olumsuz etkilere de zemin hazýrlamaktadýr. “Kültürel turizm”in geliþtirilmesi adý altýnda yapýlan bilinçsiz uygulamalar, yörenin tanýnmasýyla birlikte ülke ve hatta dünya çapýnda ilgi uyandýrmasý ve bu sebeple turist yoðunluðunun artmasý, özellikle bu yoðunluðu kaldýrabilecek altyapýsý olmayan yerler için tehdit oluþturabilmektedir. Amaç: Bu çalýþmada “Safranbolu Kenti’nin kültürel mirasýnýn korunmasýnda Dünya Mirasý Listesinde yer almasýnýn kent üzerindeki etkileri nelerdir?” sorusuna yanýt aranmýþtýr. Kapsam: Tez kapsamýnda, Safranbolu’da Dünya Miras Alaný olarak belirlenmiþ Çarþý, Baðlar ve Kýranköy bölgelerinden seçilmiþ farklý karakterdeki 21 yerde yapýsal ve mekansal incelemeler yapýlmýþ, Safranbolu’nun miras listesine alýnmasýnýn ekonomik ve toplumsal etkileri irdelenmiþtir. Sýnýrlýlýklar: Miras Alaný geniþ bir bölgeyi kapsadýðýndan araþtýrma, Safranbolu mimari tarihinde önemli ve karakteristik olan 11 yapý ve çevresi ile 7 kentsel mekan ve 3 ticari alan ile sýnýrlandýrýlmýþtýr. Yöntem: Araþtýrma sýrasýnda analiz ve gözlem yöntemleri ile karþýlaþtýrmalar yapýlmýþ, deðerlendirmelerde Safranbolu’nun listeye alýnma kriterlerinin günümüzdeki karþýlýðý, fonksiyon deðiþimi, mülkiyet durumu, ulaþým gibi faktörler 1994-2018 kapsamýnda karþýlaþtýrmalý olarak incelenmiþtir. Yapýsal ve mekansal karþýlaþtýrmalarda, 1980-2000 yýllarý arasýnda çekilmiþ eski fotoðraflar, yapý ve mekanlara ait eski yazýlý belge ve çizimlerden faydalanýlmýþ, bu veriler 2018 ve yakýn zamanda hazýrlanmýþ veriler ile kýyaslanarak deðerlendirilmiþtir. Toplumsal ve ekonomik deðiþimler ise 1990’lý yýllarda hazýrlanmýþ anketler ile günümüzde veya yakýn tarihte hazýrlanmýþ anket çalýþmalarýnýn kýyaslanmasý ile elde edilmiþtir. Bulgular: Çalýþma alanlarýnda yapýlan karþýlaþtýrmalarda Safranbolu’nun miras listesine kabulü ve turizmin hýzlanmasýyla baþlayan deðiþimlerin, öncelikle fonksiyonlar üzerinde olduðu tespit edilmiþtir. Konut yapýlarýnýn %90 oranýnda geçici konaklama amacýyla dönüþtüðü, var olan ticari mekanlarýn yapýsal olarak korunduðu ancak kimliklerini koruyamayarak turistik amaçla iþletilmeye baþlandýðý gözlenmiþtir. Tespit edilen veriler, bu durumun Safranbolu’yu meydana getiren deðerlerin görünüþ olarak korunurken içerik olarak boþalmasýna sebep olduðunu göstermiþtir. Sonuç: Sonuç olarak Safranbolu’da koruma çalýþmalarý artmýþ, yapý ve çevrelerinin pitoresk görünümleri korunmuþtur ancak listeye alýnmasýyla birlikte turizmin ön plana çýkmasý fonksiyon deðiþimlerini, park sorununu, ticaretin turizm çerçevesinde toplanmasý gibi durumlarý beraberinde getirmiþtir. Bu sebeple tarihi alanlarýn, onlarý oluþturan bütün deðerler ile birlikte korunmasý amaçlanmalý, Dünya Miras Listesine alýnmak istenen kültürel alanlarýn, baþvuru öncesinde olasý sorunlarý ele alýnarak ihtiyacý karþýlayacak altyapýnýn oluþturulmasý ve turist yoðunluðunun saðlýklý þekilde karþýlanmasý hedeflenmelidir.
Anahtar Kelimeler: Dünya Miras Listesi, Kültürel Miras, Turizm, Koruma, Safranbolu
|
