Dezenfeksiyon sürecinde suda bulunan öncül organik maddeler ve iyodür (I-) gibi inorganik maddelerin dezenfektanlarla reaksiyonu sonucu dezenfeksiyon yan ürünleri (DYÜ) oluþturmaktadýr. Ýyot, genellikle 0,5 – 100 μg/L arasýndaki konsantrasyonlarda su kaynaklarýnda doðal olarak oluþan bir halojendir. Oksidatif içme suyu arýtýmý sýrasýnda iyotlu DYÜ (I-DYÜ) oluþmaktadýr. I-DYÜ'lerin oluþumu musluk suyundaki tat ve koku sorunlarýyla iliþkilendirilmiþtir ancak I-DYÜ'lerin genel olarak klorlu ve bromlu yan ürünlere kýyasla daha sitotoksik ve genotoksik özelliðe sahip olduklarýndan dolayý son zamanlarda potansiyel bir saðlýk tehdidi haline gelmiþtir. Ýyotlu reaktif türlerin DOM gibi öncül maddeler ile reaksiyon mekanizmalarý ve sonucuna DYÜ oluþum/türleþmesi klor ve broma benzer þekilde gerçekleþmektedir. Hipoiyodöz asit (HOI), HOI, öncül bileþiklerle reaksiyona giren ana reaktiftir. Oksidasyon sýrasýnda HOI'nin temas süreleri, I-DYÜ'lerin oluþumunun miktarlarýný belirleyen temel faktördür.
Farklý dezenfektanlar ve bunlarýn kombinasyonlarýnýn kullanýlmasý sonucunda 650'den fazla I-DYÜ oluþmaktadýr ve oluþan iyotlu trihalometanlarýn (I-THM) üçte birinin düþük konsantrasyonlarda <1 μg/L) ve %18'inin >10 μg/L yüksek konsantrasyonlarda bulunduðu tespit edilmiþtir. En sýk tespit edilen I-THM türleri dikloroiyodometan ve bromokloroiyodometan‘dýr. Ayrýca iyodoasitler ve azotlu I-DYÜ türleri oluþtuðu tespit edilmiþtir. Dezenfeksiyon öncesi DOM ve I- öncül maddelerin giderimi, I-DYÜ oluþumunun azaltýlmasý için tercih edilen bir kontrol yöntemidir. I- içme suyu süreçlerinde I-DYÜ oluþumunu azaltmak için iyodürün son ürün olan iyodata dönüþtürülmesi en yaygýn kullanýlan alternatiftir. Bu amaçla, iyodürü iyodata tamamen oksitlemek için ozon veya demir (VI) ile ön oksidasyon arýtma yöntemleri kullanýlabilmektedir. Oluþan I-DYÜ’leri gidermek için, aktif karbon adsorpsiyon prosesi etkili bir alternatiftir. ORCID NO: 0000-0001-6085-1585
Anahtar Kelimeler: Ýçme Suyu, Dezenfeksiyon Yan Ürünleri, Ýyodür
|
