Haritalarýn okunmasý ve yer adlarýnýn belirlenmesi, haritacýlýkta önemli bir yere sahiptir. Yer adlarý tarihsel süreç içinde farklý etkileþimlere uðrayarak farklý isimler almýþtýr. Yer adlarýný deðiþtirmeye yönelik ilk hareket 1870’li yýllarda, Abdülaziz ve II. Abdülhamid dönemlerinde baþlamýþtýr. Türkiye’de Türkçe olmayan yer adlarýnýn Türkçeleþtirilmesine yönelik siyasi irade 1913-1916 yýllarýnda Enver Paþa’nýn bayraktarlýðýnda ortaya çýkmýþtýr. Balkan Savaþlarý’ný izleyen günlerde Ýttihat ve Terakki Cemiyeti’nin, Milli Mücadele esnasýnda Müdafaayý Hukuk kadrolarýnýn giriþimiyle Rumca veya Bulgarca kökenli olan birçok yer adý deðiþtirilmiþtir. Cumhuriyetin ilk yer-isim dizini olan 'Köylerimiz' 1928'de derlendiðinde, Ege Türkiye'deki Rumca ve Güneydoðu'daki Kürtçe ve Ermenice yer adlarý, özellikle Kürtler düzeyinde Türkçe ikamelerle deðiþtirilmiþtir. Ýl Ýdaresi Kanunu 1949'da gelecekteki yeniden adlandýrma için yasal temel saðlamýþtýr. Genel Müdürlüðün 1946 yýlýnda yayýnladýðý “Türkiye'de Meskûn Yerleþim Yerleri” hala Türkçe kökenli olmayan köy adlarýyla doludur. 1957'de Ýl Ýdaresi Genel Müdürlüðü, Ýsim
Deðiþtirme Ýhtisas Kurulunu kurmuþtur. 1965’ten önce Türkiye’deki tüm yer adlarýnýn yaklaþýk üçte biri deðiþtirilmiþtir. Bazýlarý binlerce yýllýk tarihe sahip olan 12.000 dolayýnda köy ve 4.000 dolayýnda baðlý yerleþimle binlerce akarsu, dað, coðrafi þekil, bürokratik zihniyetin ürünü olan yeni Türkçe adlara kavuþmuþtur. Genelkurmay Baþkanlýðý bünyesinde harita sansür kurulu iþlevi gören Harita Genel Komutanlýðý oluþturulmuþtur. Ýl, ilçe ve belde adlarý dýþýnda 1000’e yakýn yer adý kökeni belirsiz veya yabancý dilde olduðu halde, Yer Adlarý Komisyonu tarafýndan bilinmeyen nedenlerle Türkçe sayýlarak deðiþtirilmeden býrakýlmýþtýr. Ýller Ýdaresi Genel Müdürlüðü tarafýndan coðrafi adlar uzmanlar kurulu çalýþma esas ve usullerine iliþkin yönerge yayýnlanmýþtýr.
Günümüze kadar ülkemizde bölgesel, yerel yer adlarý birçok akademik çalýþmaya konu olmuþtur ve farklý açýlardan incelenmiþtir. Ýlgili literatürde tez, dergi, makale, kitap vb. dokümanlarýn genelinde bir il veya bir ile baðlý ilçe adlarý tek baþýna incelenmiþ ve birçok baþlýk altýnda sýnýflandýrma yapýldýðý gözlemlenmiþtir. Fakat Türkiye’de bulunan il, ilçe ve köy adlarýnýn eski isimlerinin, bu isimlerin hangi yýlda ve hangi dilde olduðu, anlamýnýn ne olduðu gibi özelliklere yönelik bir akademik çalýþmaya rastlanmamýþtýr. Mevcut durumda yerel yer adlarýnýn güncelliðinin saðlanmasý maliyetli ve zaman alan bir süreçtir. Ayrýca uydu görüntülerinden veya hava fotoðraflarýndan belirlenebilecek bir detay türü deðildir. Bu nedenle açýk veri kaynaklarýnda, literatürde ve yazýlý kaynaklarda yer alan ulusal düzeyde yer adlarýnýn tek bir modelde birleþtirilerek web üzerinde paylaþýlmasý hedeflenmektedir. Proje önerisi kapsamýnda ülkemizde bulunan il, ilçe ve köylerin yýllar içerisinde koyulmuþ isimleri, bu isimlerin koyulduklarý tarih, dil ve anlamlarý araþtýrýlacaktýr. Bu isimler Excel formatýnda tablolar þeklinde düzenlenerek yapýsal veri þeklinde hazýrlanacaktýr. Böylelikle il, ilçe, köy/mahalle düzeyinde belirlenen öznitelikler güncel yer isimleri ile iliþkilendirilmiþ olacaktýr. Elde edilen bilgilerin Semantik Web uygulamalarýnda kullanýlabilirliðini saðlamak amacýyla RDF formatýna dönüþtürülecektir. Web üzerinde il, ilçe, köy/mahalle ile ilgili daha fazla veriler elde etmek ve yeni veriler çýkarsamak için ilgili baðlantýlý veri kaynaklarý ile iliþkilendirilecektir. Ýl, ilçe, mahalle/köy bazýnda ulusal düzeyde yer adlarýnýn tarihsel geliþimleri ile iliþkilendirilerek yer adlarýnýn semantik tanýmlarý web üzerinde yayýnlanacaktýr. ORCID NO: 0000-0002-8340-6019
Anahtar Kelimeler: Yer Adlarý, Toponim, Baðlantýlý Veri, Ontoloji
|
