Öz: Giriş: Yapı sektöründeki etkinlikler dünyada ve Türkiye’de hızla devam ederken, bu süreçlerin bir sonucu olarak yapısal atıklar oluşmaktadır. Binaların yapım, bakım/onarım ve yıkım faaliyetleri sonucu ortaya çıkan her türlü yapı ürününden kaynaklanan yapısal atıkların büyük hacimli olmaları birçok ülkede depolama alanlarının kapasitelerini zorlamakta ve çeşitli düzeylerde çevresel sorunlara yol açmaktadır. Bu atıkların yol açtığı önemli bir sorun da hammadde ve enerji kaybıdır. Bu olumsuz etkileri ortadan kaldırmak ve çevreyi korumak için yapısal atıkları ülke koşullarına uygun etkin bir yönetim planı ile yönetmek oldukça önemlidir. Ne kadar az atık üretilir ve üretilen bu atıklar uygun eylem adımları ile yönetilirse hammaddelerin korunacağı ve enerji kayıplarının önüne geçileceği düşünülmektedir. Amaç: Bu çalışmada, yapısal atık yönetiminin hammadde ve enerji tasarrufu açısından önemi vurgulanarak farkındalık yaratılması amaçlanmıştır. Kapsam: Etkin bir yönetim planı ile hammadde ve enerji kayıplarını önlemek mümkündür. Bu bağlamda çalışma iki temel ilkeye dayanmaktadır; hammadde kullanımını azaltmak ve enerji kullanımını azaltarak yapı ürünlerinin oluşum enerjisini (embodied energy) korumak. Yapısal atık yönetim modellerinde hammadde kullanımını azaltmak için; atıkların yeniden kullanımı ve geri dönüşümü önemlidir. Çünkü yeni üretimlerde kullanılmak üzere doğadan elde edilen temiz (virgin) hammaddeler doğadan ebediyen ayrılmaktadır. Diğer bir deyimle, doğa her geçen gün kaybettiği hammadde açısından fakirleşmektedir. Yeniden kullanım (reuse) bu noktada yeni ürün üretiminde harcanan hammaddelerin korunumunu sağlayacaktır. Atık maddelerin yeni ürünlerin üretim süreçlerine katılarak işlenmesi ile gerçekleştirilecek geri dönüşüm (downcycle, recycle, upcycle) sayesinde ise bir yapı ürünü beşikten mezara değil, beşikten beşiğe olarak adlandırılan bir döngü içerisinde kalacak, bir sürecin atığı yeni üretim sürecinin hammaddesi olacaktır. Depolama alanlarındaki atık madde miktarını önleyerek/azaltarak sera gazını azaltmak, atıkları geri dönüştürüp yeni üretimin hammaddesi yaparak yeni ürün üretilirken kullanılacak enerjiyi azaltmak ve yeniden kullanım ile oluşum enerjisinin korunmasına yardımcı olmak (ki bu durum doğadan hammaddenin çıkarılması, işlenmesi, üretilen ürünün bir şantiyeye taşınması süreçlerinde tüketilen enerjiyi de kapsamaktadır) konuları ise enerji korunumu açısından önem taşımaktadır. Bu bağlamda çalışma kapsamında yapı ve yapı ürünlerinin yaşam döngüsü süreçlerinde oluşan hammadde ve enerji kayıpları irdelenmiş, ardından hammadde ve enerji tasarrufuna katkıda bulunan eylemlere yer verilmiş, öneriler geliştirilmiştir. Bulgular: Araştırma sonucunda elde edilen veriler ışığında; günümüz dünya koşullarında hammadde rezervlerinin ve enerji kaynaklarının hızla artan nüfusun gereksinimlerini karşılayabilecek düzeyde olmadığı açıktır. Hammadde ve enerji eldesi konusunda yaşanacak olası bunalımlar ise toplumların sosyal ve ekonomik yaşamını etkileyecek niteliğe sahiptir. Bu nedenlerle hammadde ve enerji korunumu açısından yapısal atıkların yönetimi önemlidir. Örneğin beton üretiminde agrega olarak temiz hammadde kullanmak yerine, atık betonların kırılarak yeni beton üretiminde agrega olarak kullanılması hammadde korunumuna katkı sağlayacaktır. Çelik ürünlerin kimyasallarla boyanmadan kullanılması geri dönüşüm evresinde daha az işlem gerektirerek enerji tüketiminin azaltılmasını sağlayacaktır. Atık alüminyum, demir veya camın eritilip geri dönüştürülerek yeninden kullanılması için gereken enerji miktarının, ilk elde ediliş için harcanan enerjiye göre oldukça az olduğu söylenebilir. Geri dönüşüm işlemi yapılırken çok fazla enerji harcanmıyorsa, bu durum çevre için olumlu bir anlam ifade etmektedir. Sadece yapı ürünlerinin değil yapının kısmen/bütünüyle yeniden kullanımı da enerji ve hammadde korunumuna katkı sağlamaktadır. Sonuç: Dünya genelinde enerji kullanımının yarısının yapılarla ilişkili faaliyetlerde tüketildiği dikkate alındığında, çevre sorunlarını gidermek, ülke ekonomisine katkı sağlamak amacıyla, hammadde eldesini ve enerji kullanımını minimize etmek için yapısal atık yönetimi ile ilgili konuların inşaat endüstrisinin bir parçası olması gerektiği düşünülmektedir.
Anahtar Kelimeler: Yapısal Atık Yönetimi, Hammadde Korunumu, Enerji Korunumu
|
